Сасна Рыгор

Імя мітрафорнага протаіерэя, доктара багаслоўя Рыгора Сасны шырока вядома ў праваслаўным свеце. Яму, выхадцу Бельскай зямлі, што ў Падляскім ваяводстве Польшчы, за сваё жыццё ўдалося зрабіць незвычайна шмат для вывучэння гісторыі Праваслаўнай Царквы і праваслаўя. Пяру а. Рыгора належаць сотні артыкулаў і дзясяткі кніг, у тым ліку фундаментальныя кнігапісы, зборнікі дакументаў. Бадай, першым, хто аказаў уплыў на а. Рыгора як на будучага праваслаўнага пастыра і навукоўца, быў дырэктар Беларускага ліцэя ў Бельску Падляскам Яраслаў Кастыцевіч, выхадзец са святарскай сям'і. Вучоба ў Духоўнай семінарыі і Багаслоўскай акадэміі ў Варшаве, першыя гады службы ў прыходах на паўночным усходзе і ўсходзе Польшчы, дзе ён наяве ўбачыў трагедыю праваслаўных у XX стагоддзі, умацавалі яго ў думках аб неабходнасці глыбіннага спазнання гісторыі яго народа, гісторыі праваслаўя. З гэтага часу яго дэвізам становіцца выраз, які з'яўляецца свайго роду адказам на папулярнае ў Польшчы сцвярджэнне, што праваслаўе і праваслаўныя з'явіліся тут толькі "у царскія часы", г.з. у XIX ст., калі іх сюды нібы "завезлі з Расеі". "Ніхто нас сюды не прывозіў, мы жывем на гэтай зямлі з пачатку хрысціянізацыі гэтых земляў", - падкрэслівае а. Рыгор. Праблеме спрадвечнасці праваслаўя і Праваслаўнай Царквы ў Польшчы ён, як навуковец багаслоў, пачынае надаваць адмысловую ўвагу.

Так з'яўляюцца першыя вялікія працы а. Рыгора. Ён збірае дакументальныя матэрыялы па гісторыі тых або іншых праваслаўных прыходаў на Беласточчыне і піша аб іх монаграфічныя дакументаваныя нарысы. У поле ўвагі а. Рыгора трапляюць шматлікія мясцовасці, вядомыя сваім шматвяковым мінулым: мястэчка Крынкі, Заблудаў, дзе пры двары мясцовых праваслаўных магнатаў Хадкевічаў першадрукары Ян Фёдараў і Пётр Цімафеяў Мсціславец надрукавалі знакамітае "Вучыльнае Евангелле" у далёкім 1569 г. Адначасова ён пачынае актыўна супрацоўнічаць з беларускамоўнай газетай "Ніва", якая выходзіць у Беластоку. У ёй з'яўляецца мноства яго матэрыялаў, у тым ліку бібліяграфічных, прысвечаных роднаму краю. Тутака ж, у "Ніве" а. Рыгор пачынае стала весці адмысловую рубрыку, якую сам ён заве "Беларусікі".

Знаходзячыся на святарскім служэнні ў Сямятычах, ён піша шырокае даследаванне па гісторыі праваслаўя ў гэтым рэгіёне і публікуе яго ў 1983 г. У наступным годзе з'яўляецца першая кніга а. Рыгора "Bibliografia parafii prawosławnych na białostocczyźnie: Część alfabetyczna", выдадзеная Беластоцкім Навуковым Аб'яднаннем. Гэтая кніга адчыняе цэлую серыю яго манаграфій, прысвечаных гісторыі праваслаўных прыходаў на роднай Беласточчыне. Яна ўключае мноства даследчых навацый і па сутнасці ўяўляе сабой беспрэцэдэнтны прыклад навуковай літаратуры. Серыю гэтую, задуманую і ажыццёўленую а. Рыгорам, можна без перабольшання назваць шматтомнай гісторыка-дакументальнай энцыклапедыяй праваслаўнай Беласточчыны. Акрамя ўласна падрабязнага кнігапіса і гістарычнай хронікі ў яе ўвайшлі тамы, прысвечаныя іерархіі і прыхадскому кліру праваслаўнай Царквы на Беласточчыне, царкоўнай статыстыцы, скрупулёзна складзеныя на аснове аналізу шматлікіх тысяч дакументаў, у тым ліку сотняў аб'ёмных царкоўных метрычных кніг.

У сярэдзіне 1980-х гадоў а. Рыгор пачынае актыўна пісаць для новага праваслаўнага выдання ў Польшчы, атрымалага назоў "k Podlaski, пазней, ужо ў 1990-е гады, стаўшага штомесячным аўтарытэтным часопісам "Przegląd Prawosławny".

У 1987 г. з'яўляецца вельмі важная праца а. Рыгора, даўшая пачатак новай серыі яго кніг. Тэмай гэтай новай серыі сталі публікацыі аб праваслаўі ў польскамоўным друку. Каштоўнасць гэтай тытанічнай бібліяграфічнай працы а. Рыгора немагчыма пераацаніць. Без гэтых бібліяграфічных тамоў цяжка сабе ўявіць працу шматлікіх царкоўных і свецкіх навукоўцаў не толькі ў Польшчы, але і далёка за яе межамі.

Гісторыі Праваслаўнай Царквы ў міжваеннай Польшчы а. Рыгор прысвяціў адмысловае выданне – дбайна падабраны збор дакументаў, апублікаваны ім у 1991 г. Гэты ж даследчы прыём быў выкарыстаны ім у іншай кнізе, якая адлюстроўвае нацыянальны і этноканфесіянальны рух праваслаўных на Беласточчыне ў цяжкія 1944-1948 гг., апублікаванай у 1996 г.

Пачынаючы з 1995 г. з друку выходзіць некалькі манаграфій, напісаных а. Рыгорам разам з яго вучнем, актыўным беларускім праваслаўным дзеячам у Польшчы культуролагам Дарафеем Фёнікам:” Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim”(1995), "Cerkiew i Monaster św Mikołaja w Bielsku Podlaskim" (1996), "Orla na Podlasiu" (1997), "Parafia Ryboły" (1999). Усе гэтыя кнігі становяцца найкаштоўнейшымі сведчаннямі шматвяковай гісторыі праваслаўя на ўсходзе Польшчы, якая сыходзіць сваімі каранямі да перыяду ранняга сярэднявечча.

Вынікам шматгадовых пошукаў у айчынных і замежных архівах стала аб'ёмная гістарычная манаграфія а. Рыгора аб Варшаўска-Бельскай праваслаўнай епархіі, надрукаваная ў 2000 г. Яна атрымала высокую адзнаку як у Польшчы, так і за мяжой. Без сумневу, такога дбайнага і падрабязнага сучаснага гістарычнага даследавання пакуль не мае ні адна праваслаўная епархія ў Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропе, і на Балканах.

У 2001 г. а. Рыгор публікуе незвычайна важную і каштоўную працу, прысвечаную праваслаўным святым месцам і цудатворным абразам на Беласточчыне, у працы над якой яму актыўна дапамагала яго спадарожніца жыцця - матушка Антаніна. У 2002 г. выходзіць у свет іх сумесная манаграфія "Zapomniane dziedzictwo: Nie istniejące już cerkwie w dorzeczu Biebrzy i Narwi”. Цяпер а. Рыгор Сасна жыве ў вёсцы Рыбалы, на поўдзень ад Беластока. Мясцовы праваслаўны храм у імя свв. Кузьмы і Дзям’яна дзе ўжо паўтара дзясятка гадоў служыць а. Рыгор, стагоддзямі з'яўляўся цэнтрам духоўнага жыцця шырокай акругі. Нягледзячы на неверагодную занятасць, выкарыстоўваючы вольны час, вольны ад нялёгкіх пастырскіх абавязкаў у адным з самых вялікіх праваслаўных прыходаў сучаснай Польшчы, а. Рыгор здолеў акрамя навуковых даследаванняў сабраць багатыя матэрыялы па гісторыі праваслаўя, стварыць велізарны архіў.

Верагодна, было бы правільным назваць а. Рыгора не толькі царкоўным гісторыкам, гісторыкам праваслаўнай Царквы, але і беларусаведам, бо менавіта аб роднай беларускай культуры і напісаная асноўная частка яго прац.

Нарадзіўся а. Рыгор 30 красавіка 1939 г. у сялянскай сям'і Апанаса і Марыі' Соснаў ў невялікай вёсачцы Шарні, што ў 10 км ад г. Бельска Падляскага. Вучыўся ў сельскіх школах, затым у вядомым беларускім ліцэі ў Бельску Падляскім. Увосень 1957 г. паступіў у Праваслаўную Духоўную Семінарыю ў Варшаве і ў 1960 г. скончыў яе. У тым жа годзе ажаніўся на настаўніцы Антаніне Троц, а трохі пазней "архібіскуп Варшаўскі і мітрапаліт усяе Польшчы" Васіль (Дарашкевіч) пасвячае яго ў святарскі сан.

Дваццацігадовы а. Рыгор становіцца студэнтам Праваслаўнага Аддзялення Хрысціянскай Тэалагічнай Акадэміі ў Варшаве і адначасова плябанам праваслаўнага прыходу ў вялікім Кодне, якое раскінулася на левым беразе Буга на поўдзень ад Тэрэспаля. З 1964 г. амаль чвэрць стагоддзя ён служыць у дарагіх яго сэрцу Сямятычах - маленькім мястэчку, дзе было задумана і напісана большасць навуковых прац а. Рыгора. Па рашэнні мітрапаліта Васіля ў сакавіку 1987 г. яго перакладаюць у Рыбалы, дзе а. Рыгор нясе сваю пастырскую службу па сённяшні дзень. Протаіерэй Рыгор Сасна мае некалькі вышэйшых царкоўных і дзяржаўных узнагарод, увесну 1999 г. яму была падараваная мітра. Гэты найвышэйшы знак адрознення святара, узнагароджанне якім заўсёды вялікая падзея не толькі ў жыцці пэўнага прыходу або благачыння, але і епархіі або нават той або іншай памеснай Царквы.

У апошнія гады спадарожніца жыцця а. Рыгора матушка Антаніна стала незаменным памагатым і ў яго навуковых пошуках, часта становячыся і суаўтарам пры напісанні той або іншай працы. "У маёй сітуацыі, - казаў а. Рыгор у адным з сваіх інтэрв'ю, - амаль усе прыбыткі "укладзены ў паперы". А кампенсаваннем з'яўляюцца апублікаваныя тэксты. Мусіць, мае захапленні цяжкія і цяжкія для сям'і, аднак іх добразычлівае стаўленне да маёй навуковай працы яшчэ больш мяне мабілізуе. Свае выказванні хачу скончыць, хоць можа гэта і нясціпла, словамі вядомага Рыгора Хадкевіча з прадмовы да Заблудаўскага Евангелля 1569 г.: "Думаў пра тое, каб для разумення простых людзей перавесці гэтую кнігу...", а я імкнуўся зрабіць спробу, каб нарысы гісторыі нашай Царквы паказаць нашым людзям”.

Гэтыя "паперы" а. Рыгора вельмі разнастайныя: шматлікія працы самога а. Рыгора, як апублікаваныя, так і не апублікаваныя, вялікая, якая налічвае тысячы тамоў бібліятэка і архіў, што збіраўся ім на працягу ўсяго жыцця. Без перабольшання, гэта адно з найбуйнейшых адмысловых збораў па гісторыі праваслаўя ў свеце і адзіны ў сваім родзе архіў па гісторыі праваслаўных прыходаў і цэркваў Беласточчыны ў XIX-XX стст.

Юры Лабынцаў