Выбраныя творы
Крушына Рыгор
Папарацi
ПАПАРАЦІПрабягае дзе-ні-дзе
Злосны вецер за аселіцаю.
I зімы апошні дзень
Апяваецца мяцеліцаю.
I сівы мароз-мастак
Парасклаў на шыбах папараці.
Кветкі сьнежныя, аднак,
Заўтра кроплямі закапаеце.
Лёгка дыхае вясна
Над сьнягамi расьцярушанымі.
Я самотна ля вакна
Сьмягну думкамі узрушанымі.
Незабыўныя гады,
Пылам замсты незамеценыя.
Хлопца вабілі тады
Косы русыя, заплеценыя.
3 тэй дзяўчынай часта я
Пеў вясьнянкі пад алешынаю.
Мне здавалася, мая
Доля зь нейкім зельлем зьмешаная.
Дзіўны шэпат у лісьці,
А я з мараю нязьдзейсьненаю:
Як у шчасьцi узрасьці
I цьвісьці вясною песеннаю?
Як ад гора уцячы?
Капцюрамі ліха драпаецца.
На Купальлі уначы
Мы шукалі кветку папараці.
Аджа кветкі не знайшлі,
Толькі морак плыў над парасьцямі.
Маладосьць мы перайшлі,
Бачым поступ блізкай старасьці мы.
Розных думак рой імкне.
Вунь жаданая, расквечаная
Серабрыцца на вакне,
Ды цяплом амаль зьнявечаная.
Клаў мароз на шыбы вас
У спляценьні хітрым, папараці!
Вам трываць нядоўгі час --
Заўтра
кроплямі
закапаеце.
1942
ВЕРА Ў СЛОВА
Так, даўней па вёсках гора пекалі
I жылі на горкай лебядзе.
Ведзьмакамі сьвет муціўся некалі,
Іх клялі ў накліканай бядзе.
I падзіў, і ўрок, і сны трывожныя...
На жніве змагаліся з тым злом:
Абжыналі жыта прыдарожнае
Ды вязалі жычкаю залом.
Чараўнік імчаўся зданяй шпаркаю,
А за ім грымелі пяруны.
Ён насланьне гнаў над гаспадаркаю,
Падымаў нябожчыка з труны.
Расьсяваў наўкол насеньне кепскае,
Каб яно бур'янам парасло;
Каб стагнала цяжка глуш палеская,
Дзе стаіць самотнае сяло.
Зло ішло... Карова забадалася
I давала мала малака:
У бядзе ізноў віна складалася
На таго старога ведзьмака.
Замаўлялі штосьці над карэньнямі,
I цадзілку мялі ў саганох,
Кіпяцілі зь зельлем белапенную,
Каб нячысьцік скурчыўся і ссох.
На яго ступалі зь песьнятворамі,
3 конаўкай нашэптанай вады,
Уначы мярцьвілі загаворамі --
Ў сілу слова верылі дзяды.
1945
НЕМЫ ЛІРЫК
Мабыць шчасьце зраклося яго,
Перасьледуюць крыўда, няўдачы.
А ня ведаюць людзі таго,
Што ён лірык із сэрцам гарачым.
Ён маўчыць.
Ён ня можа сьпяваць.
Трапяткое хаваецца слова.
Засьвістаць на зацьвілую гладзь --
Шчэ ня довад, што песьня гатова.
Шмат на сьвеце было песьняроў,
Іх забылі, як леташніх пеўняў,
Бо ніводзін пяшчотаю слоў
Не запоўніў радкі,
Не запэўніў,
Што мастацтва -- душы запавет,
Будзе жыць аж да сьветнага скону...
Немы лірык,
3 пачуцьцямі -- ў сьвет!
Свой сьвяты абавязак выконвай.
1954
ВОСЕНСКАЯ ЭЛЕГIЯ
Шолахнага золата у садзе
Мы цяпер ня можам зразумець.
Восенскі імглісты лес ня надзіць
Да сябе пад хвойную павець.
Выпятрылі добрае, што мелі
I згубілі кволасьці свае.
Мягне шчасьце дзесьці на адмелі,
Сёньня нас сьцюдзёны смутак б'е,
Раніць арабінавае раньне
Шэлестам апошняга лісьця...
Дружа мой! У гэтым дагараньне
Нашага пустога пачуцьця.
Не знайшлі мы ў сто каратаў слова,
А ў душы ста градусаў цяпла,
Каб любоў шырока і вяснова
Ў сталасьці і ў старасьці жыла.
Каб маглі мы чыста захапляцца
Краскамі, каралямі расы,
I ў праменьні Божага багацьця
3 чуласьцяй узьняцца да красы.
Ці паўстане зноў настрой здаровы,
Жарты, гульні, што назвод пайшлі?..
Не знайшлі мы ў сто каратаў слова,
А яно існуе на зямлі.
1955
ВЕСЬНІЯ НАДЗЕІ
Зацьвілі надзеі
Ў ясны дзень вясновы:
Людзі-дабрадзеі
Дом збудуюць новы.
Будуць маладыя
Ладзіць навасельле.
I пайду тады я
Да іх на вясельле.
А сягоньня сініць
Смутак мае вочы.
Сьніцца мне гасьцінец
I сяло на ўзбоччы.
Маё сэрца бачыць
Абразы старога.
Мірсьціцца, маячыць
Простая дарога.
Чараты над рэчкай
I з каткамі лозы...
I мая засечка
На кары бярозы:
Памятка спадзеву,
Што калі вярнуся,
Соку з таго дрэва,
Смагнучы, нап'юся.
Я нап'юся соку,
Я памаладзею.
Так... нясу высока
Веру і надзею.
1951
ПАЯСОК
Мне случанка падарыла
Найпрыгожы паясок.
Пачуцьцёвай процьму сілы
Выбраў вытканы кусок.
Зацьвілі на кожнай нітцы
Мары ткальлі маладой.
Ёй вузор пазорны сьніцца,
Шоўк ільсьніцца пад рукой.
I мітусяцца ўразбродку
Зоркі ў зыркім паяску,
I праменьні пасяродку
Прабягаюць па шаўку.
Краскі, крыжыкі, шмат рысак
Чырванеюць па бакох.
Палымнеець ясны прысак --
Беларускі даўні бог.
Сыплець іскрамі Ярыла
Зь ніцяў золата пясок.
Гэты слаўны паясок
Мне случанка падарыла.
1942
ПЕРАД СЬВЯТАМ
А чаму, зь якой прычыны,
Пад брывамі у дзяўчыны
У блакітнай глыбіні
Загараюцца агні?
Ці таму, што блізка сьвяты,
Што прыходзяць часта сваты,
Мёд нясуць, гарэлку п'юць
I, частуючы, пяюць.
Пазіраюць ёй у вочы,
А ў адказ ім -- сьмех дзявочы.
-- Ня гуляйце да цямна!
Мае любага яна.
3 Васілём, хлапцом вясковым,
Ёсьць інтэрас, адным словам.
I вясельле пойдзе ў лад,
Мае быць пасьля Каляд.
А таму, з тае прычыны,
Пад брывамі у дзяўчыны
У блакітнай глыбіні
Загараюцца агні.
1942
НА ПРАДВЕСЬНІ
На прадвесьні па жарсьцьве дарог
Я пайду за горад пець прастору,
Мне ўжо сьніцца сонечны мурог,
Мне прыносіць гліца пах чабору.
А яшчэ ня выбегла нідзе
3-пад зямліцы траўка маладая --
Сымбаль сыці і людзкіх надзей.
А яшчэ пахмура паглядае
Ў талым сьнезе прэлая зямля,
Як іржа рудая на зялезе.
Аж ня ўрымсьцiцца жальба мая,
Асьцюком у верш яна залезе.
Будзе песьні мутарна маёй.
А пасьля, калі ўсьміхнуцца руні,
Праліецца сум, і супакой
Ляжа ў сэрцы на жывыя струны.
Акрыліцца слова. Пойдзе ў друк.
Хай чаруе, песьцiць на прадвесьні.
Дзесьці тоне ў просіні жаўрук,
Ён пяе напэўна мае песьні.
1938
ЗЛОЕ ШЧАСЬЦЕ
Я маю злое шчасьце:
Любіць і боль цярпець,
Падняцца, нізка ўпасьці,
Зноў узьляцець і пець.
I песьнямі сваімі
Спакой душы знайсьцi,
Бяз крыку, з простьм імем
Да хараства ісьці.
Гарэць... ахвяры класьці,
I ўсёй істотай пець.
Такое злое шчасьце
Паэт павінен мець.
1938
МНЕ ШКАДА
Зажурыўся сад улетку --
Салаўя загналі ў клетку,
Мне шкада...
У садку сарвалі кветку,
Начапілі на жакетку.
Мне шкада ...
Салавей прыціх у клетцы,
Кветка вяне на жакетцы --
Мне шкада...
Радасьць чыстая, сьвятая
Хараством жалобным грае --
Мне шкада.
1927
ВЯЧОРНЫ СЬПЕЎ
Захад мягне ў журавіне,
Хмары звоняць у званы.
Вечар сіні па даліне
Расьцілае туманы.
На аблоні вечар млявы
Лёг і слухае цішком,
Як гамоняць краскі-травы
3 кучаравым хмызьняком.
Кадзіць ладанам ракіта...
I крычыць мая душа --
Дзесьці ў кляштары забытым
Незабытая імша.
Бомы льлюцца, будзяць далі.
Глуха стогне медзь званоў.
Бомы штосьцш мне згадалі
I сагрэлі наквець сноў.
1928
ПАДАРУНАК
Там, дзе дубчыкамі простымі
Вербалоз расьце з арэшынаю,
Сплёў я кошык ёй, і ў ростані
Застанецца люба ўсьцешаная.
Пахне сьвежаю ракітаю
Кошык з выгнутымі рэбрынамі.
Вочкі ніцямі абвітыя
Залатымі і сярэбранымі.
Дужка беленькая, гладкая
Стужкай-стружкай упрыгожаная.
Падарунак будзе згадкаю
Ўсхваляванаю, ўстрывожанаю.
Бо як пойдзе люба з кошыкам
Ў лес па ягады засмучаная --
Адгукнецца песьня пошчакам,
Што дзяўчына ўжо заручаная.
1935
АСТРАЛЁГ
Выходзіць апаўночы,
Варожыць, зоры ліча.
Устромленыя вочы
Ў нябёснае аблічча.
А ў гараскопе -- сьмецьце,
Ўсё зьмеценае ветрам.
Як цяжка жыць на сьвеце
Бяз сьвежага паветра!
Імглою засьцілае
Густая тхлань прасторы.
Гуляе доля злая
I на зямлі і ў моры.
Ідзе бяда вайною
I топча ўсе народы.
Няма нідзе спакою,
Няма праўдзівай згоды.
3 далёкіх сонных зорак
Зыходзіць прашчур ценем,
I штосьці кажа ў морак
Загадкавым мігценьнем.
Апакаліпсы неба
Мне астралёг чытае.
-- Ня трэба больш...
Ня трэба...
Маўчы! Ужо сьвітае.
25.4.48
СЫН ЖЫВЕ
Я ня атамы шляху малочнага,
А наземныя зьявы пяю...
Маці моліцца, сына малодшага
Заклікае сьлязьмі у сям'ю.
А малітва гарачая, простая.
Слоў няма, дый навошта яны!
Сына постаць у мроях выростае,
Апавітая жахам вайны.
Вісьне ў хаце сутоньне сухотнае,
I пытаньні стаяць на чарзе:
-- Дзе сынок? Можа доля гаротная
Сакаліныя крылы грызе?
Хоць суседкамі шмат наварожана
На вугольчыках ці на вадзе.
Навярэджаны боль, натрывожаны
Не знаходзіць спакою нідзе.
Палахлівыя думкі над картамі,
Нібы стогны напятай струны,
Паплылі хваравіта-упартымі:
-- Можа мёртвым ляжыць бяз труны?
Можа ён у шпіталі зьнявечаны,
А мо здаўся няшчасны ў палон,
I цяпер ён радзіме зь Нямеччыны
Пасылае апошні паклон.
Гэтак ночка сплывае лятункамі
I віецца суровая ніць.
Думкі маці плятуцца карункамі,
Гэтак маці старэнькая сьніць.
I нямала ўжо сноў растлумачана,
А ці сына разгаданы лёс?
Ой, дранцьвее ўначы сэрца матчына,
Сохне ў кроплях затоеных сьлёз.
Узьлятае надзея і падае...
Вытры, маці, сьлязінаў расу.
Я цябе песьняй вешчай узрадую, --
Ліст Чырвонага крыжу нясу.
Вір падзеяў страшэнна закручаны,
Сыну ўсё-ж наканована жыць!
Зь лепшай доляй сьвяткуе заручыны,
Шлях ягоны на Захад ляжыць.
1942
ЦЫМБАЛІСТ
Ён пазнае душой людзкую кволасьць
I творыць казку чараўнічых сноў.
Таму ў яго пад колер струнаў волас
I вусны выцьвілі ад сьпекі сьпеўных слоў.
Зрывае дзед з цымбалаў гукі-звоны,
Яны лятуць, як лісьце па вятры.
На Беларусі зь песьняй плытагонаў
Усе дарогі выхадзіў стары.
Ён перажыў усіх цароў на сьвеце,
Страхоцьце войнаў на сваёй зямлі,
I павыросталі на славу дзеці,
Дый за чужую славу паляглі.
Але былі таксама -- іх ня мала, --
Што пралівалі за Радзіму кроў.
Прызыўны голас дзедавых цымбалаў
Зьвінеў магутна ў сэрцах змагароў.
Іграў музыка ладна ў непагоды,
Сьпяваў пра вёсны, вусны, маладосьць.
I абуджаў лагоднае заўсёды,
А да чужынцаў накіпала злосьць.
Ня меў свабоды ён ад іх ніколі.
Шукаў, пытаў -- нічога не знайшоў.
Глядзеў на ўсё зь нявычарпаным болем
I піў ваду зь гліняных гладышоў.
Суцішыў смагу з рэк Дняпра і Сожа,
Дзьвіны і Нёмну, безьлічы крыніц.
А ці душу пакрыўджаную зможа
Ён перазвонам струнаў напаіць?
Навакол людзі быццам скамянелі.
Ці-ж будуць слухаць сьціплую ігру?
А тут яшчэ і старасьць стогне ў целе,
Ламае косьці ў золкую пару.
Няўжо ляжыць жалоба на пачуцьцях,
I ты адзін адкінуты людзьмі,
Навошта думкі горкія снуюцца?
Зайграй ты перамогу, загрымі!
Яшчэ па струнах спрытна ходзяць рукі,
Ты іх з цымбальнай радасьцю зрадні!
I за табою пойдуць твае ўнукі,
I загарацца восенскія дні.
Няхай зямля абсыпаная лістам,
I голы сад у холадзе заснуў.
Ідзі ў жыцьцё вясёлым цымбалістам,
Іграй пра ветласьць, вусны і вясну.
1927