Драмы
Юхнавец Янка
Адам i Ева
I.Ранiцай
1.
Ранiца яшчэ.
У сьвятле сваiм
сонячнай цяплынi
усюды месца ёсьць.
Бы дрэва
ледзь-ледзь затлелае,
на зямлю абваленая
у самую вясну-вясьняную —
раса парыць
з лугоў,
з далавы шырокай i аблеглай,
з роўнядзi зялёнай i квяцiстай.
Дрэвы,
быццам далавы i роўнадзяў суччо,
блiжэй да неба ўздымаюцца.
Птушыня лёты вецьцямi,
бы дрэваў тых,
неспадзеўна ветрам адарваньня,
кагортамi за небасхiл
зьнiкаюць.
Сьпеў iхны падае
плажмiста да зямлi,
ў званiстасьць свае песьнi,
у набожнасьць, што не стамiлася
ацiхаць трывогай, —
красатосьць ня згубiцца
прад уявай
усячутнае прыроды.
Узгорак глiнiсты, сукравiчны,
у сухацьветах рэдкiх,
адхонiста спусьцiўся прад садам райскiм,
расой дымiць таксама.
У садзе пладзiнёй убранае лiсьцё
вохкасьцяй срабрыцца, бадай што змрочнай.
Шарахнявыя камнi
й пачарнелыя,
бы рукi нейкiя анямелыя,
трымаюць iх,
i нават сьпеляць пад сонцам ранiшнiм.
Усё навокал — польза ёсьць, —
жасьлiва, дый падступна:
сiла сьпялiстасьцi сядзёрастая,
(не ацiхлая нат уночы)
жыцьцёвыя трымценьнi падзiрала.
2.
Прыходзiў час — развалiны пакуль!..
Вецер пачынаў разьдмухваць
рухлiвасьць дрэў,
i красак адцьвiцелых у сваёй пары;
у блiзiне сухмарак гурмiста птушкi лёталi;
шархлiвым кругам ля камлёў лiсьцё
лажылася;
пладзiня пасьпелая, калярыстая
з галiн ападвала ў гушчыню травы
ды на шыпулi кустоў прыземiстых.
Прасторы ранiшнiя ня былi званiстыя,
рэха ня несла далёка адгалоскаў.
Шамцела. Раслiнам не перапалох
ад ветру скратнага,
бы мушлi высапаныя iз прыгоршняў.
Адам
Ня ведаю, як будзе доўга
маё жыцьцё цягнуцца ў маiм целе.
Ужо тыдзень (днi лiчыць я навучыўся),
хаджу да мора слухаць хвалi,
i для яды зьбiраць
на бераг вымытыя мушлi.
На камень сеўшы адпачыць,
цяпер ня чую шум анёльскiх крылаў.
Адно мора плюскочыць каля ног,
iх сьцюдзянiць, як зямля карэньне...
хачу я гутарыць iз сабой,
слаць вiтаньнi абы каму за небакрай:
цi Богу, цi нябачнай дзесьцi далёкай хвалi.
Хачу ў пуцявiну мора апусьцiцца,
каб знайсьцi адгукi мае гамонкi...
Па ўзьбярэжжы (нiколi мне ня думалася)
сьцелецца прывольле, што працы просiць.
Дыханьнем глыбокiм яго хвалюе неба,
пра якое я маўчаў калiсьцi...
Душу кранаю думкамi й развагамi,
ад iх, мой Божа, не адступлю напэўна.
Ня быўшы маленцам (ранейшае, здаецца, перажыта),
я ўжо скараюся жыцью й спадзеву iншаму...
Адзiнотны — я. Мне помач, Божа, трэба.
Неаднойчы Цябе я патурбую просьбай
з вуснаў грэшных, але набожна шчырых.
Павер:
душа мая ня ўсiм убралася,
што пакiнуў тут на зямлi вялiкай.
У кажнай сьценi дрэва,
побач нат зы мной,
я падслухоўваю цiхату Тваю,
але помач толькi:
—Адам, Адам,
разважай,
хвалюйся.
Схаваўся голас мой у грудзях морскiх...
Заходам сонца (так было калiсьцi)
ня чую гiмнаў Боскiх.
Як i раней, я перад Табой укленчаны,
але мальбе цяперашняй словаў не стае.
Не стане мне райскiх кволасьцяў ды радасьцяў,
каб iмi пахвалiць Цябе
за дайнасьцi штодзённыя.
Я чую гутарку сваю —
яна суродзiч маiх пачуцьцяў няўветных.
I думкi яны, як-бы кручалiны,
схаваныя ў заросьнях.
Але за iмi падкрадлiвы iду
ступаньнем першым першага чалавека.
Калi толькi гутаркай ды думкамi адолею
я асягнуць i час i быцьцё зямное,
ракой прыплыўнай буду поўнiць мора
жыцьця вускрослага iз цудамi патаёмнымi,
не векавiста бязьiменнымi...
(зноў пачынае зьбiраць мушлi)
Ева (у воддалi, каля пачоры)
Шкада цябе Адам i, радая,
тваё iмё я ведаю...
Ты высiшся над морам,
здаецца мне, i хмарай i скалаю,
твой пот ад працы сьцячэ у мора кроплямi
расiнаў цi дажджу...
Адам, Адам! — вось зарас я паклiчу.
Мой голас паляцiць мiж небам ды зямлёй.
I вушы
ягоныя i мае
пачуюць рэха нябывалых скрыкаў...
Ён упяршыню адыходзiць ад мяне.
Нiколi ён ня клiкаў: — Ева! Ева!
Нiколi ня шукала я, называючы яго:
Адам! Адам — дзе ты?
Ён быў раней заўсёды побач.
Як ён уважлiва перабiрае мушлi,
абмывае iх ад тванi й пяшчынаў.
Мiлей, чым хвалi мора
на галаве яго валосьсе
кудлочыць вецер.
Ён цяпер увесь у працы,
ён увесь у схове недадумнасьцяў,
на ляжаньне райскае забыўся...
Адам (заўважыўшы Еву, голасна да яе)
Хадзе сюды!
Ева (iдзе да Адама, голасна таксама)
Сваю працу
я скончыла даўно.
(Адам кiдае прыгаршню мушляў у мора,
iдзе на сустрач)
Ева (абнiмаючы яго)
За табою зводдалькi назiрала я...
Хачу цябе, як сонца асьвяцiць.
Мой кажны дадатак да цябе —
пешча Боская,
што часiну кажную надуманы уцячы
з маiх рук
гэтак, гэтак чуткiх...
Адам
Ева, ты, як дрэва тонкае
пад подзьмухам ветраным...
Ева
Адам... ты карэньне дрэва гэтага.
...чую, чую усiм сэрцам
растуць яны у целе маiм.
Адам
Нашым пешчам тыдзень ужо мiнуў,
але тым сорамам,
i страхам
цьвялюся я...
Ева
Бог сказаў нам свой прысуд,
i нам засталося маўчаць прад Iм заўсёды.
Хвалi за мiласьць: да самай сьмерцi,
на зямлi пакiнуў Адама i Еву.
Адам
Ева-а!
Сваволiш ты ад радасьцi невядомай!..
Ты большыш, большыш грэх!...
Ева, можа сяньня цi мо заўтра,
адчую я, што ня знаў нiколi,
iдучы бяз мальбы, цi ранiцай, цi ночай,
мiж зьвяроў цяпер хiжацкiх,
мiж шчабятаньняў шматпеўным птушак
што гнёзды вiць пачалi ў скоймах скал,
у затулах недаступных.
Ева (прыхiнаецца да Адамавых ног)
Адам, твая нага крывавiць!..
Адам
Аб скалу... мо мушляй абадраў.
Мы-ж кроў ня начылi нiколi.
Ева
...болесьць пешчай утулю.
Адам
Ты пагарджаць
мне даеш параду.
Ева
Не дакучай развагамi!
Хадзем вячэраць.
Адам (iдзе да пячоры)
Я-ж мушлi пакiнуў на узьбярэжжы.
Ева
Яны у волi нашай
нiкуды ня дзенуцца...
i навошта рупiцца пра яду —
яе на колькi дзён нам стане?
Адам
Бог ня вучыў яду ашчадзiць.
Ева
Усё цяпер у меру будзе.
Адам (спыняецца)
Усё было калiсьць у меру,
а не цяпер.
(больш уважлiва у бок мора)
Паслухай мора грокат,
здаецца мне часiнай ён
калi ты голасам i постацяй аб’явiлася.
Ева
Адам, Адам!
Застаўся сьветкам Бога ты...
(падумаўшы)
О, як мала ў душы тваёй
таго, што хоча чуць цябе.
Спадзеўся скрыкаў тваiх памочнiкаў,
анёлам для iх будзь,
як некалiсьцi, сам ты быў
дзiцянё анёлаў Боскiх.
Адам
Хто ты, Ева?
Ева
Назавi мяне сужэнкай,
што у болесьцi
тваiх дзяцей народзiць.
Адам:
Ева, Ева!
Люблю цябе!
Колькi дзён ужо i ночаў
я прасiў у Бога, (а Ён бязмоўны),
вярнуць цябе у цемрадзь касьцей маiх,
але на зьдзек, а можа на вяшчунства,
мне краска кожная, i хваля мора бяспрычынная,
уторыста казала:
— Адам, Адам,
Еву беражы,
больш табе няма
каго любiць i цешыць на зямлi.
Ева
Я — родная табе...
Адам
... як кроў на назе уняць?
Ева
Адам,
не данiмай крывёй мяне...
(пяшчотна хiнецца яго)
Цалункам унiму я кроў тваю.
Зноў прыхлынае яна да цяглiц тваiх
i сэрца скалане
адным-адзiным
тым
завошта Бог нас пакараў
нi сяньня, нi ўчора,
а бадай даўно, даўно калiсьцi.
Адам
Ева,
я мiж табой i Богам.
Праўдзiвы Ён, i ты праўдзiвая...
Ева (не дае гаварыць)
Хадзем вячэраць...
Быць мне страшна безь цябе.
Мне надзiцца, усё здаецца:
збыла я век у дурной хацьбе.
За кустамi хмелю i павiваў
вячорнага неба цiхне цiхата.
Я перад табой... i складкi майго цела
нямотнасьцяй далiн не ацiшэлi...
Адам
Ева, я сьцерагу цябе...
Якая сяньня парната.
Ева
Ты-ж каля мора дзень прабыў.
Адам
Але. Але.
У плёскасьце хвалi кажнай
я цуднасьць будучую жыцьця
адгадваў.
Ева
...i там анёлаў больш ня бачыў?
Адам
Не.
Ева
Гэта, мабыць, усё сталася,
i больш звароту нам няма:
ляжаць на скалах i глядзець на неба,
слухаць шорах анёльскiх крылаў
i называць жыцьцё у харасьцьве дарлiвым:
рай Боскi, рай Боскi
нам дваiм...
Адам
апамятайся, Ева!
Ева
Адам, шкадую я цябе...
Хадзем вячэраць.
Адам (пакуль iдуць да пячоры)
У поцы працы
я красатосьць мiнулую вярну.
Ева
Не бярзьдзi, Адам! —
Памочнiкаў я нараджу табе.
II.
Ноч
Забрунiў ручай чутней
у воддальку пячоры.
Нiжэй заслалася смуга туманная.
Шум ацiх тырсы й дрэваў.
Зоры рэдка,
(бы шляхi да неба не забудзь),
заiрдзелiся
па куткох нябёсных.
Шамаценьнi крылаў ночных птушак
старэйшымi здавалася
за шорахi анёльскiя.
Адзiнотным кажная
у ночнай цемрадзi —
адзiнотна кажная
свайму верыць вобразу!
Адно нядаўна, душа аб’яўленая
у каменнай неманi,
жыцьцём i сьмерцяй
мучыць...
Зьвяры дзесь iншыя
знайшлi мярлогi.
Страхотна падступiцца iм
да мясьцiн Адамавых.
Ён чалавек,
i iхнае жыцьцё,
на волю рук яго
аддадзена.
Адам iх бачыў на схоне гор
i роўнядзяй далiнаў —
род розны, ад роду iншага
ўцякаў, хаваўся.
Толькi цыркуны ня кiнулi Адаму, Еву
турчэлi у замiне безьненавiсным.
I гадзюкi, (бы ветру больш ня будзе),
шасьцелi ў траве, сiпелi.
Ева
Адам,
спаць кладзiся.
Зноў я краскi высушыла
на пасьцелю нашу.
Адам
Спаць я не хачу.
Баюся сноў уторных:
боль яны прыносяць мне.
Мiнулай ночы сьнiўся сон:
я зноў адзiн
у рай вярнуўся
i скарбы усялякiя,
нiколi мной нябачаныя,
спакволiлi нямотнасьцяй шмат вачэй.
Я намагаўся iх крануць рукамi,
але рукi як суччо таўстое,
нават крыху ад плеч не зварухнулiся.
Сьцежкi нявузкiя а простыя i шырокiя
слалiся прад мной i ў гушчарох гублялiся.
Сьцены навакол з камянёў дрэвамi аброслыя
высока уздымалiся.
Бы на скалу прыморскую,
на iх вышэзнасьць
спрабаў я узысьцi,
але постаць мая ўся
адтуль
сыпалася пясочанамi
i замiрала, маўляў насёны прад усходжаньнем.
Ева (лажыцца на зрыхтаваную пасьцель)
У рай мы больш ня вернемся.
Ня жалься Богу,
а кажы, удзяч мальбой хвалебнай:
усёдна я Тваiм жыцьцём жыву,
у вобразе, Табой ствароным.
(рыньвiста ўстае з пасьцелi)
...Божа,
Божа Валадарны, iмям гэткiм назваўся нам.
Ева грэху iншага
Адаму не дабавiць!
(падыходзiць да Адама, ён усё сядзiць
каля уваходу да пячоры)
Не пагарджай, не праклiнай мяне!
Адам (устае, абдымае Еву)
Ад гэтае начы
нiколi,
нiколi, Ева!
Ты-ж мая сужэнка!
Ева (хоча весьцi Адама да пячоры)
Кладзiся спаць, Адам.
Назаўтра нам
шмат працы ёсьць зрабiць.
Мне хочацца зь пячоры перасялiцца
ў будоўлю,
рукамi нашымi збудаваную.
Нам цесна ў пячоры.
(ускiдвае валасы на Адамавы плечы,
цалуе яго)
Ты мне мiлей
у поцемку затульным валасоў маiх.
Пяшчоць мяне, Адам,
пяшчоць.
—————————————-
Адам лагодна адхiнуў ад сябе Еву.
Адыйшоўся ад пячоры. Яна таксама,
трымаючы рукой даўгiя валасы свае,
крокаў некалькi пайшла за iм.
Спынiлася. Моўкла. Усё адгадвала,
дзеля чаго ён паводзiць гэтак.
Ручай брунiў то цiхна, то зычна,
i гадзюка (Ева ўпершыню даведалася),
ледзь ня ўкусiла яе за нагу.
Адам пайшоў да хмызьнякоў i трысьнягу.
I стуль вярнуўся з ахапкам густога вецьця.
Ева хацела памагчы паднесьцi.
Але ён наўмысна,
i неяк, бадай, жорстка,
нiчога ня кажучы,
абыйшоў яе паўзбоч.
У шызьне ночы яна ўбачыла:
вусны Адамавы незразумела
самi з сабой гавораць.
Ева радавалася. Маўклiвела, як вочы.
Адам вярнуўся зноў, дзе жыве iзь ёй.
Кiнуў хмызьняк каля самае пячоры,
i пачаў ля ўваходу растаўляць яго.
— Уваходзь! Чакай мяне.
Ева увайшла да пячоры. Iзноў адчула:
сюды яна прыйшла i засталася жонкай.
Прысела на пасьцелi. Вадрылi пахна высушаныя краскi.
Ня слухала шасьценьня вецьцяў.
Прыгладзiла валасы далонямi
ды вальней на плечы распусьцiла iх.
У маленькiм празорцы, што яшчэ застаўся ува ўходзе,
бачала яна: Адам шчыльней, шчыльней яго захутвае.
Ня сьцерпела:
— Адам, навошта гэтак робiш?
Цыркуны цьвiрчэлi. I ручай упобач
у цямрынi пячорнай вадрыста-духатлiвай,
здаецца, плыў праз саму пячору.
Летнi месяц даўно зайшоў.
Адам ня спаў, i ня спала Ева,
яна пяшчотна яго грудзi гладзiла.
— Ева! — адклiкнуўся ён.
Першым, упершыню, адхiную яе жарсьлiва.
I да вуснаў ейных шаптаць пачаў
пра жыцьцё вечная i суладная.
——————————————
Назаўтрае яна сьмяялася i весялiлася,
аглядзела рану невялiкую на назе Адамавай.
I папрасiла на яе глядзець:
— Адам, я танцаваць перад табой хачу
усе рухi сораму грэшнага й нягрэшнага...
Гэтак было вясёла ў сэрцы ейным,
гэтак было радасна i Адаму.
I ён падумаў: жывот Евiн,
яшчэ неякую таёмнасьць не абяцае.
— Адам, як люба да тваiх каленаў цёплых
прытулiцца.
Стамiлася ад танцу я... А ты-ы! Зноў сядзiш
i думаеш.
Уверся: ад мiнулай ночы, у табе жыву ўся...
Адам, зноў не захiнай пячору
ад сьвятла месячнага i зор,
калi толькi яны цьвеляць цябе,
схiнiся нада мной
у змрок гульлiвы майго аблiчча...
Адам, вускрошнiш ты
iз майго цела.
Адам
Ах, не! Шчыльней захутаю
у пячоры шчылiнку кажную.
Зайдросны я. Я адно жадаю
цябе упобач бачыць.
Хай кажны сьцеражэ
жыцьцё сваё...
— Табе ў муках нараджаць дзяцей, —
i ты i я пачулi з неба.
Таму ня грэх (зьвяры нас не ўцемяць),
на зямлi цяпер усё жыве
ня жыцьцём сваiм, а з волi Боскае,
з Ягонага прысуду...
Увечар кажны, з работы iдучы,
буду ведаць:
усе сьцяжынкi да нашае пячоры.
Тут нашыя здабыткi й гутаркi, й пешчы
тут жывуць...
Сонца вячорнае прасёлiны мiж дрэў
i скал асьвецiць.
Як зоры неба, яно
шырынь раздольля ад пячоры да скраёў зямлi
азначыць...
Пясьцямi вырваць спад сподаў скал жадаю
мацнейшыя каменьне,
каб толькi iм
загарадзiць усе ступкi й дiмкi,
поўныя тварлiвасьцi маiх рук
чалавечых...
Ева (перапыняе гутарку)
Найперш кранай таёмнасьцi майго цела.
У iм таiцца iснасьць тваiх сыноў.
У цяжкай працы яны табе памогуць...
Ада-а-м,
у змрочнасьцi пячоры маiх вачэй ня бачыш,
у iх ярчэюць цуды тваiх спадзеў.
Адам
Зусiм я маю мала iх.
Ева (адхiняе з уваходу ў пячору вецьце)
Хачу свабоды нейкай я.
Вось тады
маё сумленьне будзе
чыстае найчыстым ад грэху нашага.
Адам
Ты новы грэх дзеля мяне таiш.
Застанься лепш надоўга iзь мiнулым,
ужо праклятым Богам, але што шмат
прынёс мне мрояў i развагаў.
Нас Бог пакiнуў,
змоўкнуў каля нас,
усьцярогшы Адама, Еву,
бы памяць,
бы сьветкаў на зямлi, засаджанай морам
i дрэвамi бязьлiку.
Ева (рупней адкiдвае вецьцi ад уваходу ў пячору)
Адам, у мроях я тваiх.
У цьмянасьцi начы, а не пячоры
мае трывогi пра цябе.
Анёл (зьлятае да Адама; Ева ня бача яго)
Адам, слухай i сьцеражы Еву
(зьнiкае)
III.
Палудзень
— Еву сьцеражы, i памагай...
— Еву слухай, i пагарджайся, —
сьпяваць, як птушкi, Адам паспрабаваў,
але пад сонцам цяплiстым
падможна
першы сьпеў ягоны
не да сэрца прыйшоўся.
Адаму усё цьвярдзiлася:
— Бог, паглядзi, наведай грэшнага...
I ледзь у бок ад хваляў мора
ськiдваў мушлi, спажывы поўныя.
Але поўная дзiў была
працы ўцеха,
квальнейшая, чым цела Евiна,
квальнейшая, чым ахалода вячорная.
Скала абвальваецца падмытая абыяк, —
хвалi мора нехта шпурляць ахвочы
да берагу апорыстага,
у прытулак,
што складна скрэплены
прыплывам ацьвярдзелым заставацца.
Шмат пячораў — прытайнасьць ночаў —
губляюцца разьдзельна памiж хмызьнякоў.
Усьцяж каменьне уселяк шарэюць,
затулы упрыгожваць на зямлi,
i, быццам, наўмысна, сьцерагуць
усё, што некалiсьцi знарочна моўкла.
Ад iхнай вохкасьцi, блядая Ева,
Ева, жонка першая на зямлi,
выйшла позна на спатканьня дня.
Уся бязвiнная у воблiку жаночым,
яна была, бадай, далiна тая,
што увясну нiколi не адцвiтае.
Ева
Як я люблю Адама на ўзьбярэжжы.
Але чаго да мора
ён гэтак прызвычаiўся?
Усюды роздаль, бы хваль разгоннасьць,
поўная працы, спажывы i жыцьця...
— “Хачу я з морам жыць, толькi з морам” —
Адам мне любiць гэтае казаць.
Няўжо ты мой, спадар, ахоўнiк,
не жадаеш быць, чаго шукаў
у Бога, i можа ува мне?
Я — нiшто. I я — ягоная ахвота.
Чаму уладнiкам над сабой не станеш?
Розумам сьхiнi страх жыцьця свайго,
I ўсё самiм сабой прыбудзе.
(узiраецца на небакрай; на iм цёмная
навальнасьць хмараў; клiча)
Адам,
зiрнi на неба!
Адам (падыйшоўшы)
Неба гэткае я сьнiў у снох...
Ты чуеш грымоты?
Мы гэта назавём Пярун,
а дождж з грымотамi прыклiчам навальнiцай...
У пячору найлепш схавацца.
Ева
Не барзьдзi туды.
Хачу я сiлай Боскай
налюбавацца...
У пячоры цесна.
Адам
Ева, Ева!
Ты, як лiст апалы,
у прасторы круцiцца хочыш...
Ева
Навошта гэткае казаць?
У табе ўсё пярэчаньнi й мроi.
Даверся мне: ад любасьцi да цябе
i да жыцьця
прыстанак наш — пячора,
здаецца, вельмi цесны.
Адам
Ева, што ты хочаш?
Ева
Хачу пячору нашую пакiнуць,
у новую перасялiцца.
I новую, новую збудуе
Адам i Ева
сваiмi рукамi.
Хачу блiжэй да сонца i аораў жыць,
вогнiшчы палiць уночы цёмныя,
i ведаць, што прытулак iншы,
хоць крыху блiжэй да неба,
хоць крыху вышэй ад крынiцаў,
i творнасьць першая: твая, мая,
будзе радасьць наша...
Адам
Хай будзе гэтак.
Ева
Тады хадзем, агледзiм месца.
Уздойма вунь, аж там, над морам,
самая вышэйшая, мне здаецца.
(бярэ Адама за руку; адыйшоўшы ня вельмi
далёка ад пячоры, iх напаткаў дождж)
Адам
Да пячоры вернемся.
Мне страшна грымоты навальнiчныя.
(у гэтую часiну ўпобач зь iмi дрэва
б’е Пярун; дрэва палымнiць)
Адам (распачлiва)
Ева, я асьлеплены!..
Ева
Iдзi, iдзi за мной!
Адам
Мне месца ў пячоры стане!
Ева
Адам,
дай руку,
iдзi за Евай!
Жывату майму там цесна.
Жывот — пячора тваiм сынам ненароджаным.
Дай iм прастор, прастор, прастор!
Па iх племям,
пакаленьнямi
лiчбой вялiкай разыйсьцiся!
Адам
Ева, вядзi мяне —
мне страшна, страшна!
(дрэва палымнiць, бы запаленая вогнiшча;
мацнее i дождж)
Ева
Я вяду цябе!
Яшчэ навокал толькi сяньня,
а не заўтра...
Адам,
Ева iз табой заўсёды!