Дзённікі
(1995 – 2000)
Яновіч Сакрат
Увесь тэкст
11 – 10 – 1995.
Пяць дзён назад вярнуўся з Гародні, з Купалаўскіх чытанняў. З прафесарскай імпрэзы, на якую не варта было ехаць (настаяў быў Пяткевіч). Нагадвала сабою нараду рэдактараў поўнага збору твораў паэта.
У інаўгурацыю на ўніверсітэце – у актавай зале – удаўся мне даклад “Канец купалаўскай уяве нацыі”, падрыхтаваны яшчэ ў Крынках.
Наведалі музей Багдановіча (вадзіла Дануся). І раскопкі на гарадзенскім замку. Археолаг Краўцэвіч: гарады Панямоння ўзніклі ўсе на прыканцы Х ст., што вяжацца з уцёкамі сюды, у Яцвягію, славянскіх язычнікаў – ад тэрору хрысціянізацыі Уладзімірам Вялікім...
Знаёмства з Віктарам Шалкевічам, бардам шырокага фармату, глыбокага. Яшчэ паспяваў ён мне на кватэры Карневіча, дзе акрыяў я перад заўтрашнім вяртаннем дамоў (...).
17 – 10 – 1995.
Зусім без сэнсу ездзіў на (...) Беластоцкія дні літаратуры (12-13.Х.). Пераначаваўшы ў запушчаным інтэрнаце на Злотай, ранкам уцёк назад, у Крынкі: Ясь* Леаньчук наспрашаў аўтараў з Польшчы, ігнаруючы сваіх, пераўтвараючы іх у публіку камусьці (трэцягатунковым, але затое з вялікіх гарадоў). І як тут не абразіцца?!
22 – 10 – 1995.
На семінары “Белавежы”, прысвечаным творчасці Зосі Сачко (з нагоды выпуску Чыквіным яе кніжыцы “Шчэ одна вэсна”). Палескі дыялект твораў успрынята з разумным спакоем, як нешта цалкам натуральнае. Украінства на Падляшшы – гэта глупства, маргінальны эпізод, штучна падбухтораны палітыкамі, і знікне разам з заняпадам грашовых яму датацыяў (яшчэ хутчэй кане тое ў магілу самапаланізацыя).
Не цягне мяне пад кватэру на Складоўскай, хоць прамінула ў ёй амаль усё маё дарослое жыццё (ад лета 1962 г.). Чужы Беласток, як і чужыя ўжо Крынкі. Усё чужым робіцца ў надыйшоўшую агонію нацыі. Абыякавею.
29 – 11 – 1995.
Савецкі Мінск чарговы раз падпісаў з Варшаваю паперыну аб гаспадарчым супрацоўніцтве, якога, вядома, не будзе. І яшчэ раз аб правах на развіццё нацыянальных мяншыняў, што пры нашай тут паланізацыйнай сітуацыі зусім без значэння. Чаго гэта шукаюць у Польшчы беларускія маскалі? (...)
01 – 02 – 1996.
30 студзеня хавалі Марыльку (37 г.). За яе труною ішлі тысячы бяльчан. Маладая смерць заўсёды выклікае вялікую спагаду, але, у Яе выпадку яшчэ і тое, што многія дапамагалі выратавацца Ёй ад рака крыві. Была прытым папулярнай настаўніцай Марыяй Базылюк (па мужу Саснюк). Адной з рэдкіх беларускіх інтэлігентак.
26 – 02 – 1996.
Прачытаў кн. “Невядомая вайна” Генадзя Сагановіча. Уражанне: жах! Хоць і ведаў пра ўсё тое раней. А яшчэ колькі разоў Беларусь выпалілі ды ўтоптвалі!! Гэта адтуль нашы сённяшнія беды.
25 – 03 – 1996.
З’ездзіў з Крынак у Бельск на вечар, арг. Зьвязам Беларускай Моладзі ў гонар 25 Сакавіка. Вядома, дзеля слова (дамаўляўся са мною лідэр Зьвязу Юрка Асеннік). Уражанне, як некалі ад сустрэчаў з БАСаўцамі: цяжка гэта даецца, бы навучанне літар першакласнікаў. (...) Такі лёс нацыі без нацыянальнай школы.
Сёння Ельцын, перад адлётам у Нарвегію, палічыў патрэбным заявіць, што не можа быць аніякай гутаркі аб яднанні Беларусі з Расіяй, толькі аб паглыбленні супрацоўніцтва (дадаў: гэта ў Мінску нехта ляпнуў не тое...).
14 – 04 – 1996.
Зіма не адступаецца. Пасля прадвеснай пагоды зноў сыпле, каторы ўжо дзень, густы снег. У агародзе і садзе яго па пояс! Ачышчаю столькі, каб выйсці з дома ў шопу па апал і ў места па прадукты. Уражанне, зрэшты, цудоўнае. Каляднае – у Вялікдзень (сёлетні).
Пад падлогаю дома зімавалі куніцы. Яны тут здаўна. Прыляцелі шпакі на такую снегавіцу.
Спакусіўся прыняць удзел у журы літаратурнага конкурсу, арганізаванага “Нівай” за грошы ваяводскага аддзела культуры (20 млн.). Не вельмі было каго ўзнагароджваць. Пару прыблізна неграфаманскіх вершаў і адно-два апавяданнейкі на цярпімым моўным узроўні. Паланізацыя высушвае беларускую стыхію.
19 – 05 – 1996.
Быў Клаўс Бахман, польскі карэспандэнт “Штутгартэр Цайтунг”. Даў яму трохі тэкстаў, бо гутарка з ім – гэта пакута: у яго бледнае паняцце пра беларусаў. Напрасіўся ён да мяне ў Крынкі, відаць, заінтрыгаваны шумечаю наконт Рэспублікі Беларусь.
Пазьняк зноў у Польшчы.
Без спеху і ў спакойным рытме напісалася мне “Цывілізаванне Сакольскай” (пускаю ў чэрвеньскую старонку “Белавежы”). Трохі пад сваё шасцідзесяцігоддзе.
Прыехаў на тыдзень Яраслаў (яго Малгося ў Францыі, службова). Стаў на паддашку; ціха там і добра яму працуецца.
Вясна. Начамі дажджы з пярунамі. Блаславёна.
26 – 05 – 1996.
Амаль тыдзень пабыў у нас Яраслаў (выехаў 23-га). Маючы ён аўта, усе разам з ім паездзілі аднойчы па сваёй праайчыне: пабачылі Барсуковіну, Плянты, Клышаўку, Грыбоўшчыну, Паўднёвае Вострава... Не пазнаць зарастаючай лесам матчынай айчыны, дзічэючай ад бязлюддзя. На Маме гэта, здаецца, зрабіла меншае ўражанне, чымсьці на Тані і га мяне; а Ярку гэта “навуковы” экскурс. Ён жа беластоцкі мешчанін.
12 – 06 – 1996.
Канферэнцыя ў маё шасцідзесяцігоддзе (8.VI.) далася мне дзіўна лёгка. Магчыма таму, што не вельмі я жадаў яе?... Часта не ўдаецца тое, чаго надта хочаш.
18 – 06 – 1996.
Юбілей актуалізаваў маю арыентацыю ў блізкім мне свеце людзей. Не радасную, на жаль. Але так, відаць, павінна быць.
Гэта звальняе мяне ад шмат-якіх пачуццяў маральнага абавязку перад тымі асабліва, хто амаль дэманстратыўна праігнараваў маё свята (...). Крыху баліць усё тое, бо не аднаму з іх напамагаўся я за, нялёгкае і мне самому, жыццё.
25 – 08 – 1996.
“Ніва” пакінула свой, больш трыццацігадовы, адрас (па прычыне шалёнай арэнды). Перасялілася ў будынак на Заменгофа, што побач колішняга Электрычнага тэхнікума, які я канчаў (рог вул. Белай). Магія? Як быццам вяртанне па крузе да пачаткаў сваіх... (...)
08 – 09 – 1996.
Учора ездзілі мы да Валодзіка Гайдука (Чыквін з Надзяй, я з Шаховічам; аўтамашынамі). У яго тую глуш, ва ўрочышчы Полымя на тарнопальскіх хутарах лясных. Чыквін – трохі надумана – ініцыяваў гэтае віншаванне Валодзіка з 55-годдзем, каб падтрымаць яго на духу ў цяжкі лёс. Жыве ён там, як фальклорны дзед ля разбітага карыта (...). Дождж, холад, пушча.
15 – 09 – 1996.
Прыязджаў Давідзюк (12-га). З Гайнаўкі, куды наведаўся да радні. Адчуванне, што свет, у якім мы жылі, хутка аддаляецца ад нас. Прыкрая канстатацыя (...).
Памёр Віктар Варашыльскі (учарашняе вечаровае паведамленне ТБ). Жыў 69 г.
22 – 09 – 1996.
Хоць толькі канец астранамічнага лета, ужо ад некаторага часу асеннія халады з дажджамі. Прагностыкі абяцаюць, што бабіна лета, аднак, будзе.
Зноў адчуваю сабе пагана, бо трэба ехаць у Мінск (4.Х.). І рыхтаваць сваё выступленне там на тэму беларускай мяншыні. Я ад гэтага заўсёды хворы, ад разважанняў пра агонію нацыі.
21 – 10 – 1996.
Вераснёўскае “Полымя”, а ў ім: “Мроі Прошапана” – і “Шанц дачкі Поўха”. Падобнае на тое, што гэта мой дэбют у іх... На шасцідзесятым годзе жыцця.
29 – 10 – 1996.
Давялося старшыняваць журы спявацкага фестывалю “Бардаўская Восень ’96” у Бельску (трыма днямі назад). Арганізаваў імпрэзу Зьвяз Беларускай Моладзі і таму не меў я сумлення выкручвацца. На маё шчасце ўзнагарода была толькі адна і адзін аказаўся ўдзельнік, сапраўды варты яе, Андрэй Мельнікаў з Гомлі. (...) харызматычная асоба, бард!
Мерапрыемства скромнае, як і скромнымі былі грошы на яго. Тым не менш значэнне мае, ламаючы стэрэатып беларускіх спеваў не вышэй народных. Аўдыторыя маладая, вучнёўска-студэнцкая, што абсалютна важнае для нацыянальнае будучыні.
10 – 11 – 1996.
Здаецца ўдала завяршыў сюжэт “Змагання з поўхам”.
Інтэлігентная і шырока абгрунтаваная рэпліка ў “Ніве” ад Яна Максімюка (Макс) на мой эсэік “Беларусы ў Польшчы...” (20.Х.). З рэдкай у нас культурнай палемікі (апубл. падзяку яму!). У лістападаўскім “Часопісе” – класная іронія Глагоўскай наконт маёй асобы. Яна і Макс – доказ таго, што асяроддзе пішучых не апускаецца у вульгарнасць, у Гайдуковую памыйную яму.
Барскі ў сваім ніваўскім цыклі “Радзіма-Родзіна” дапускаецца недапушчальнага: замест закладзенай тут дакументальнасці чаўпе яўны фальш, свае словы і погляды прышывае іншым. Асцярожна толькі нябожчыкам, ён.
19 – 11 – 1996.
Адолеў “Аўтабіяграфію” Тарашкевіча ў “Спадчыне”. Хоць і разумею, што ён ратаваўся ёю, але – сумна чытаць пра той заходнебеларускі рух як трымаўся, пераважна, на потайных савецкіх субсідыях.
21 – 11 – 1996.
На нічым не магу засяродзіцца, цэлымі днямі прыслухваюся да падзей у Беларусі. Там няма такое пары году, каб не даходзіла да чарговых фестываляў дурнаты. Утомна!
26 – 11 – 1996.
Капітальная рэфлексія Уладзіміра Конана: “... у лепшым выпадку адбудзецца выцясненне яе (бел. мовы – С.Я.) ў вузкую нішу нацыянальнай эліты і, як вынік, – музеізацыя беларускай культурнай традыцыі. Што і адбываецца ў сённяшняй Беларусі. (“Голас Радзімы” Нр 47, 21.Х.).
13 – 12 – 1996.
У “Ніве” пераклады Шведа з Шымборскай: прыклад моўнай бездапаможнасці. Філалагічныя калькі; нават не зважаючы на моўны звычай, вельмі важны ў перакладанні.
02 – 03 – 1997.
У свежай кніжцы “Далёкія і блізкія” Чыквіна яго нарыс пра маё і мяне. Адзін з найлепшых наогул, якія чытаў я пра сябе.
10 – 04 – 1997.
Будзе ўжо чвэрць веку, калі памёр Бацька. Маці яшчэ жыве, не вельмі ўжо кантактуючы са светам. І мая эпоха, таксама, ужо ў мінулым. Вось выйшаў з друку том маіх дзённікаў (-“Дзённікі”). Заглядваю ў яго, як у нешта чужое.
21 – 04 – 1997.
Дваццатага – на семінары “Белавежы”, на якім выступіў, запрошаны Чыквіным, Уладзімір Конан. Са спічам пра польскую беларускую літаратуру, напісаць які я даўно яго намаўляў. Трохі расчараваў мяне. Адразу бачна было тое ў ім, што даволі павярхоўна ён пачытаў кніжкі “белавежанцаў” і архіваліі, якіх ужо шмат у Мінску, у яго ж пад рукамі.
Але занадта добры з яго вучоны, каб не звярнуць сваю ўвагу на капітальнае: польская беларуская літаратура – гэта як бы працяг нашаніўскай пары без якіх-колечы савецкіх уплываў. Савецкая беларуская – усё роўна што не існавала нам.
Конан лічыць, што савецкай – наогул не было ў Беларусі. Што гэта штучна накінуты тэрмін, адэкватны Расіі.
– Захацелася перакласці на польскую мову і апрацаваць эсэ Сяргея Дубаўца “Герой нашего времени” (“Свабода”, 4.IV.). Нацыя хамаў як супярэчнасць нацыянальных каштоўнасцяў. Бяда беларускага адраджэння ў тым, што яно фармальна павярхоўнае (мова, атрыбутыка). Маральна неглыбокае, уцягнутае ў барацьбу за ўладу. Слабая ў ім тэндэнцыя да фарміравання стэрэатыпу беларуса як лепшага чалавека. Як таго, хто фармуе эліту.
14 – 05 – 1997.
Дванаццатага – у Варшаве. Запрошаны праф. Дравічам, дараднікам прэм’ера Цімашэвіча. На польска-беларускую сустрэчу ў сядзібе Рады Міністраў (14,30 – 18,30). З беларусаў – я адзін! Рэшта – міністры ды падміністры, дыпламаты (амб. Спыхальская (?) з Мінска прыехала). Чалавек дваццаць. Вёў Дравіч, з якім даўно я знаёмы, ад сямідзесятых.
Сустрэча – фактычна – сакрэтная. Галоўнае – як рэагаваць Польшчы на падзеі ў Беларусі? Якую палітыку весці? Высновы: не абмяжоўвацца ў сферах эканомікі, культуры; палітычныя крокі ўсяго на ўзроўні сярэдняга рангу, не вышэй віцэ-міністраў. Стаўка Лукашэнкі банальна чытэльная: займець кіраўнічую пазіцыю ў Расіі. Нерэальная! Але, Расія разумее, што далейшая асобнасць Беларусі паглыбіць яе адрознасць. Крэмль будзе манеўраваць так, каб інтэграцыя адбылася без дапушчэння Лукашэнкі да расійскага “трона” (у рэальным сэнсе, не сімвалічным).
Карыстаючыся прысутнасцю Цімашэвіча – я паўтараў: без незалежнай Беларусі цяжка будзе з незалежнасцю Польшчы; без нацыянальнага адраджэння Беларусі зробіцца яна яшчэ адным расійскім дзяржаўным утварэннем; стратэгічна важнае цяпер – усяляк успамагаць беларускую культуру, без якой не быць беларускай дзяржаве! Польшча мае ўнікальны шанц выратаваць пульс беларускай духоўнасці, мацуючы гэтым свае ўплывы там (бо эканамічна – не тыя капіталы ў палякаў).
Пачаць з фундаментальнага і, адначасна, фінансава недарагога: успамагчы нацыянальны Менск у выданні тых сто тамоў з сусветнай літаратуры ў беларускім перакладзе, як і фонд “Беларускі кнігазбор” (–Цвірка). На палітычна нейтральным грунце. Скажам, арг. польскі фонд дапамогі для беларускай літаратуры...
01 – 06 – 1997.
Дзённікі Максіма Танка, у “Полымі”. Як жа падобныя праблемы! Памятная ўвага ўладаў да пісьменнікаў, асабліва выдатных, руйнавала ім час і сілы дзеля творчасці, хоць і гарантавала добры быт; крыху службовай турыстыкі. Думаецца – вельмі добра я зрабіў, з’ехаўшы з Беластока.
Папа рымскі зноў у Польшчы.
15 – 06 – 1997.
“Наезд на хамутоў” удалося напісаць праз тыдзень які ўсяго (...). З жахам чытаю дзённікі Танка ў “Полымі”: колькі адабранага яму часу!
29 – 06 – 1997.
Беларусь можна любіць толькі здалёк – капітальная фраза Барадуліна (“Свабода”, 20.VI.).
30 – 07 – 1997.
Рэйд “Сьцяна”. З Крынак (27-га) на Мастаўляны. Дзесяцёх хлопцаў і дзяўчат. Заначавалі ў палатках, у каляпольным закуцці маянтковага парка (бліжэй возера-заліва нельга было, мурашылася п’янае паляцтва). (..) Пры нясмела малым агнішчыку ў высознай траве, бы ў казацкім стэпе, давялося (...) сказаць пра ідэю “Сьцяны”. Настрою не было.
Вяртаўся дамоў апоўначы. Як жыву, першы раз у такую пару прабіваўся з ліхтарыкам праз гэты ўдзічэлы двор. Праводзіў мяне хлопец, які ўсё наракаў, што няма ўжо ідэёвых беларусаў.
Перачытваю Бабеля. “Избранное”, мінскае ад 1986 г. (дарунак Артымовічанкі, 12.ХІ.1989).
04 – 08 – 1997.
Буяе ў галаве нешта кшталтам новага апавяданнейка.
14 – 08 – 1997.
“Смерць Далгушова” Бабеля. Падступаўся не раз, а пераклаў за няцэлы позні вечар, калі мае бабы ўлягліся спаць. Заўчора. Яшчэ папрацую, калі дашлюць карэктуру старонкі “Белавежы”. Успомнілася, як гадоў 35 назад быў я ў шоку ад прачытанай (па-польску) “Конарміі”. Божа, як смачным можа быць – здавалася б – банальнае слова! Мой “Фэст” узяўся з “Кладбища в Козине”.
Адзінаццатага – пасяджэнне Управы “Белавежы” (Чыквін, Шаховіч, і я). План на ’98. Пагадзіліся з прапановай Чыквіна ліквідаваць старонку “Б.” у “Ніве” у палове н.г., у саракагоддзе. Даўно бракуе матэрыялаў, і сама “Ніва” зрабілася гмінная, безамбітная. Даволі. Будзем выпускаць штогадовы літаратурны сшытак. Чысцей, чымсьці ва ўсёедным “тыднёвіку беларусаў у Польшчы”. (...)
Наведаўся нядаўна Краўцэвіч, гісторык з Гародні (гасцяваў у Лёніка, і ён яго прывёз). За чаркай цікава пагаварылі. – Чорная Русь, кабінетны тэрмін ад расейцаў, была ядром Вялікага княства Літоўскага. Дзякуючы – кажу яму – гістарычнай цішыні ў ёй у тую пару (манголы за Палессем, тэўтоны над Дзвіною, крыжакі ў Прусіі, Масква слабая, ляхі падзеленыя). Гаспадарчая дынаміка.
18 – 08 – 1997.
Перакладаю “Удаву”. Не магу стрымацца, каб не перакласці.
04 – 09 – 1997.
За мною ўжо 61 гадоў... Яшчэ не старасць. Апошнім часам надакучае Лёнік, змяніўся. Яму гэтае варшаўскае прафесарства бокам вылезе; бракуе асабістай класнасці. Такіх прасцячкоў асяроддзе выплёўвае.
Хочацца пісаць, але не кладзецца першая фраза.
16 – 09 – 1997.
Не ўдаецца разгарнуць апавяданне з першай фразай: Ехалі на Верхлес.
27 – 10 – 1997.
Учора – з Кракава (22-26.Х.). З польска-французска-нямецкага сімпазіёна нацменскіх пісьменнікаў Еўропы (Na skraju obcości, Villa Decius). (...) Лішне паспадзяваўся я на глыбіню думкі ўдзельнікаў. Узбагаціўся толькі інфармацыяй, не рэфлексіямі. Усе тыя кельты, туркі, карсіканцы няшмат нагадваюць інтэлектуалістаў. Мае, здавалася б, банальныя ўжо ў нас тут выступленні выклікалі фурор. Але, як сказаў паляк Немец з Парыжа (паэт), сапраўды сур’ёзных людзей на г. імпрэзе ўсяго некалькі... Сумна, бо сама імпрэза багата арганізаваная (за нямецкія, відаць, грошы). – Удала і ў ахвоту чытаў я сваё на літаратурным вечары ў Institut Goethe (Лета ў Мокрым, Існаванне, За Ярашоўкаю, Доўгая смерць Крынак). Па-беларуску; публіка мела на руках анталагійны том “Trialog” з перакладамі на польскую, нямецкую, французскую мовы (акрамя “Доўгай...”).
Настальгічныя гутаркі з Канвіцкім (што будзе з Беларусяй?!). З Юрэвічам не было кантакту, усё піў, бы тыповы хамут, які дапаў да сякіх-такіх грошай (ганарар: 500 зл.). Затое амаль не разлучаўся я з Казімірам Куцам, кінарэжысёрам, ідэолагам Шлёнска (будзе шлёнская нацыя і шлёнская дзяржава!).
Нахадзіўся па старым Кракаве. Горад-музей.
31 – 10 – 1997.
Лёнік прывёз першы экземпляр “Miniature”, італьянскай кніжкі маёй, элегантна выпушчанай у Edizioni del Cavallino (Вэнэцыя). З паралельнымі ангельскімі перакладамі Шырын Акінэр. На шчасце, абедзве гэтыя мовы практычна невядомыя мне і таму не мушу забівацца якасцю перакладаў.
09 – 11 – 1997.
“Няўдалая пакража” – апавяданнейка, якое пісалася болей двух месяцаў (ад 4.ІХ.). І сёння яшчэ было што выкрасліць у ім; лішнія словы вылазяць наверх з часам, бы каменне з зямлі ў мароз.
Здараецца мне здзівіцца, чаму я ўсё жыву?! Гадаваўся ж нядбайна, часта і доўга хварэючы ў маленстве. А можа і таму?
18 – 11 – 1997.
Шум у Беластоку вакол “Miniature” чыста правінцыйны. – Жарты, кніжка тутэйшага аўтара з’явілася ажно ў Вэнэцыі! Прычым, не польскага нават.
23 – 11 – 1997.
Ледзь даўся мне “Янка Купала і спроба нацыянальнага адраджэння”. На Другія Міжнародныя Купалаўскія Чытанні, паслязаўтра ў Гародні.
Як жа хочацца адчапіцца ад роздумаў аб Беларусі! Каб нармальна пажыць.
01 – 12 – 1997.
Вярнуўся я з тых Купалаўскіх Чытанняў у Гародні, а дома – шпіталь! Таня застуджаная, маці таксама. (...) Мне нельга нікуды выязджаць узіму (...).
Міжнароднасць імпрэзы звялася да майго ўдзелу (меўся быць яшчэ Барскі). (...) Мой даклад выклікаў фурор і, адначасна, тихий ужас! Віншавалі потайна – у прыцемках калідораў, дыскрэцыйным поціскам рукі ў вэрхале натоўпу. Рэжым Лукашэнкі!
10 – 12 – 1997.
Ад Занеўскай – “Strażnicy pamięci”. Першае, так поўнае, даследванне беларускай паэзіі ў пасляваеннай Польшчы (нямала памылак, але чорт з імі; цяпер яны ўжо норма!). Гэтае выданне паслужыла мне як прэтэкст напісаць роздум над нашым літаратурным рухам тут, у ягонае саракагоддзе (у ніваўскую літ. старонку).
Учора – Лёнік з Юркам Х. Гутарка, абрыдлая, тая самая.
14 – 12 – 1997.
Ударыў мароз. Палепшылася самаадчуванне. Пішацца нешта ў стылі “сакрацікаў”.
23 – 12 – 1997.
Бяруся за новую кніжку. Будзе ёю маё інтэрв’ю Юрку Хмялеўскаму, на дзвесце старонак. Па-польску. Іначай нельга, калі хочам, каб мела яна грамадскае значэнне. І, каб зарабіць на ёй. Беларусапалякі халерныя!
20 – 01 – 1998.
У новым, пятнаццатым, нумары “Borussii” падборка маіх апавяданнейкаў. Пераклала Тамара Балдак-Яноўская. Не надта, на маё здзіўленне. Народжаная ў бел. мове, недзе каля Гарадка, не разумее цяпер такіх банальных словаў, як “зад” (ёй – гэта “plecy”).
03 – 02 – 1998
Чобат прыслаў выбраныя вершы, якія пачынаю польшчыць, – з думкай выдаць іх з паралельна беларускімі арыгіналамі.
21 – 02 –1998.
Дзённікі дапамагаюць мне мець пачуццё парадку ў жыцці: нешта запісаўшы, усё роўна што рахунак выпісаўшы за зробленую работу.
22 – 02 – 1998.
Звыкшыся з тым, што саветы нас не чытаюць, прыемна дзівіўся я наступным запісам Танка: “18.VII. З захапленнем, што ў нас ёсць такі празаік, чытаю Сакрата Яновіча, кнігу якога “Другая смерць Крынак” (трэба: Доўгая. С.Я.) пазычыў мне мой сусед У.М. Казбярук. Да гэтага часу я мала ведаў аўтара, хоць ён адразу звярнуў маю ўвагу на свой адменны стыль, на сваю мову і нешаблонны падыход да праблем нашага часу”. (“Полымя” № 12, 1997 г. Стар. 97).
Гэта шмат. І важна. Падумалася, аднак: а што ён майго трымаў у руках раней? Наўрад, ці “Сярэбраны яздок”? Наўрад “Самасея”. Яго засыпалі кніжкамі ўсякія дваровыя (...) пісакі.
03 – 03 – 1998.
Лёгкі выезд у Беларусь (25.ІІ. – 1.ІІІ.). Цяпер там не цягаюць у гасціну, не спойваюць; не маюць за што. – На прэзентацыю “Сцяны” (27-га, музей Коласа). “Мастацкая літаратура” нарэшце выдала гэту кніжку, падрыхтаваную да друку яшчэ Рубанавым. Чамусьці захавалі трохі тарашкевіцы ў самім рамане, а ў апавяданнях ужо не...
Публіка нешматлікая, наогул штатная, і крыху апазіцыянераў з ліку маладых (напр. Славамір Адамовіч (...).
Важнае для мяне было не “Сцяна” – гэты паўтор “Доўгай сьмерці Крынак” – а кантакт з Быкавым, Арловым, Мальдзісам; потым, у вяртанне, з Чобатам.
Вячэра ў Быкава (28-га). З Шаховічам. З Законнікавым. Абодва схільныя да экзальтацыі, што і перашкаджала ў нармальнай гутарцы (Васіль надта ўраўнаважаны). (...) Беларушчына замінае расейскім інтарэсам.
Законнікаў, як і некалі Бураўкін, участаваў мяне палітычнай археалогіяй – у ЦК КПБ лічылі Сакрата Яновіча... агентам! Амерыканскім?.. У значнай меры дзякуючы Барскаму і Сачанку.
З Чобатам – на гарадзенскім вакзале ў рань 1.ІІІ. – Ліпнасць шматлікіх адраджэнцаў: з беларушчыны робяць сабе т.зв. карыта. Хлебнасць.
13 – 03 – 1998.
(...) Учора закончыў “Памяць пра Яся-Курыную Дзюбку”. Пісалася паўтара месяца. Кончыў, бо паганяла патрэба: не было што так вельмі даць у красавіцкую старонку “Белавежы”. (...)
14 – 03 – 1998.
Якісьці дурань у амерыканскім “Беларусе” чапляецца “Дзённікаў” (не падабаецца яму эпітэт “саветы”; шые карыслівасць). Спрабоўвае акампраметоўваць мяне ў вачах эмігрантаў, лічачы, што ніхто не чытаў кніжку.
Пачытваю “Бандитов времён социализма” і “Бандитов времён капитализма”.
21 – 04 – 1998.
Пазваніў Арлоў: ужо выйшаў нумар “Крыніцы”, прысвечаны маёй творчасці.
29 – 04 – 1998.
Серада (садзіў бульбу ў агародзе). У ноч на нядзелю вярнуўся з Вільні. З Лёнікам. Восем гадзін дарогі, у іх ліку тры язды, а пяць стаяння на граніцах.
Запрашэнне было ад фонду Адкрытая Літва (Сораса грошы). У сувязі з “Miniature” (арг. Габрыеля Кардацца). (...) Вільня імпануе гістарычнасцяй, дагледжанасцю, жмуда-літоўскасцю. Ажно не верыцца ў яе шматвяковую польскасць. Мінск пры ёй – гэта каланіяльны горад. Перыферыйна-расейскі.
(...) я настаяў на сваёй з Лёнікам сустрэчы з вучнямі віленскай беларускай нібы-гімназіі. І гэта запамятаецца! Спрабоўвалі адцягнуць мяне ад тае задумы (...). Бо – дырэктарка сімпатызуе Лукашэнку. Адказаў: пляваць я хацеў на палітычныя сімпатыі дырэкцыі школы, мне трэба сустрэчы з вучнямі, з дзецьмі, на будучыя погляды якіх магу, хоць крыху, паўплываць у патрэбным беларускім духу.
Начаўплі мы ўдвух сенсацыі ў гэтай заглухлай школцы, што на ўскрайку Вільні! Дзеля аднаго таго варта было валачыся.
06 – 05 – 1998.
У “ЛіМ” ад 27.ІІІ. змясцілі ўсё ж мой тэкст – выказванне наконт інфантыльнасці іх дыскусіі пра беларускую літаратуру (– аўтар і яго творчасць – розныя рэчы!). Сёння дайшоў экз. Вось такая камунікацыя з Мінскам.
10 – 05 – 1998.
У Катавіцах – 8 і 9.V. – на меншасным форуме Wspólny Dom (клуб Marchołt). Вёў Петрасік з “Polityki”. Пару цікавых выступленняў, немцаў. Рэшта – на ўзроўні БГКТ. Таму мы, трох беларусаў, рабілі пагоду як хацелі! Бо – падрыхтаваліся, мелі што сказаць, была ў нас канцэпцыя, падзел ролямі, матэрыялы.
19 – 05 – 1998.
Італія: 11-17 траўня. З Лёнікам і з Таняю (білет ёй на той жа самалёт – прыватны, а нам ад МЗС). Рым здзівіў балаганным на выгляд вулічным рухам і раямі матацыклаў, скутэраў. Сталі на кватэру ў Польскім Інстытуце (Vittoria Colonna, 1). Наш выезд – з Лёнікам, як і раней у Вільню, – адбыўся, трэба думаць, намаганнямі Габрыелі Кардацца, выдаўцы “Miniature”. Дзеля прамоцыі кніжкі. Арганізаваны на 12 траўня Інстытутам мой – з удзелам Лёніка і Равэнны – літаратурны вечар не меў лепшай публікі, чым у Вільні, але затое з неблагой рэжысурай. У палацавай залі; я чытаў па-беларуску, а Равэнна па-італьянску (“Сыну”, Трэцяя пара”, “Фэст”, “Валошка”, “Існаванне”). Выбар Равэнны.
У падобным парадку, як у Вільні і ў Рыме, – толькі без фільмікаў Габрыелі, але з удзелам Лёніка і Равэнны, – меў месца літаратурны вечар таксама ў Вэнэцыі, 15-га (галерэя – ? 5269А – Cavallino). Найлепшы, бо не зашмат было на ім выпадковых людзей. Нават нейкія паэткі і паэты, мастакі. На жаль, бар’ер мовы страшэнны! Збольшага даваў рады лаціна-ангельскай трасянкаю (не заўжды мелі час для мяне Лёнік або Андрушкевіч у ролі транслятараў; наогул на бытавым узроўні).
Потым доўга вячэралі ў недалёкім рэстаране, запрошаныя Габрыеляй і яе братам Паолем (былі Равэнна, Андрушкевіч, Лёнік, Таня).
А яшчэ ў Рыме – мы, утраіх, нахадзіліся праз усе дні і крыху вечарамі на руінах антычнага горада (...). Да Ватыкана было блізка, уздоўж Тыбра. Змарыліся Калізэем. Дзеравянелі ногі на Форуме Рамануме. На Палятыныуме. Ля цуду архітэктуры – Агрыпы. Вэнэцкі пляц. І рэнесансны Новы (Nuova p.). І безліч вуліц, завулкаў, навучыўшыся пераходзіць з тратуара на тратуар у вэрхале маторнага гвалту.
У Вэнэцыю выехалі назаўтра пасля элітнай аўдыенцыі ў Папы; настаяў на ёй польскі амбасадар. Трынаццатага траўня, у спякоту на Пятроўскай плошчы пасадзілі нас – з Таняй, Лёнікам, Кардацца, Равэннай – побач (...). На саму гутарку з Папам далі нам можа пяць хвілін... Нейкі біскуп за спіною Айца запытаў у мяне, ці разумею я па-польску... Я прадставіў Таню. Папа запытаў – ці не з Мінска мы. Затым – пару словаў адарацыі, і ягонае “Szczęść Boże”. (...)
Эўрацягнік імчаў праз Балонію, Фларэнцыю, Падую (– Скарына!). Заваконная Італія. Упершыню я ў ёй, а ўражанне даўно бачанага (на карцінах).
У Вэнэцыі немагчыма жыць, у гэтым горадзе-музэі. Сярэдневяковая цяснеча. Хоць, дзякуючы каналам, тут ноччу вясковая ціш. Усюды пешкі. Даволі аднае плошчы Сан Марка да палаца дожаў, каб ледзь устаяць на нагах. І дзесяткі кіламетраў завулкаў шырынёю ў два крокі... Каналы, масткі. – Сталі на кватэру ? 2473.
Зусім іншым убачыўся Мілан (16.V., вечар). Спакойны, чысты. Начавалі ў гатэлі Star, via del Bossi, 5.
04 – 06 – 1998.
Тэлефон з Міністэрства замежных справаў (– Эльжбета Бэрус): мін. Герэмак прызнаў мне дыплом за заслугі ў папулярызацыі культуры Польшчы ў свеце. Што гэта? Так падзейнічаў выезд ў Італію? – Уручыць 10-га а 12-ай. (...)
Поўны камфорт: пішу без спеху, майструючы крыху на сядзібе. Вэнэцыянскае пагоддзе: удзень пад 30o, уночы дождж з грымотамі. Мала хто надакучае карэспандэнцыяй (...).
22 – 06 – 1998.
– У ролі эксперта Камісіі нацыянальных мяншыняў Сойма (Гайнаўка, 19-га; Бельск, 20-га; Беласток, 21-га). Замест быць на канферэнцыі ў саракагоддзе “Белавежы” (універсітэт, 20-21.VI.). Цяпер сумняваюся, ці я добра ўчыніў...
Ці быў сэнс? І так, і не. Калі так, дык у значэнні паглыблення традыцыяў галоўных беларускіх пастулатаў: партнёрства з палякамі, змагання супроць антыбеларускіх стэрэатыпаў; прымусіць тутэйшыя ўлады лічыцца з намі, etc. Будаваць ва ўяве Камісіі цывілізаваную канцэпцыю вырашэння беларускага пытання. Дэталі таго ўжо даўно банальныя.
У Гайнаўцы і ў Бельску пасяджэнні адбываліся як трэба, бо мясцовыя ўлады з беларусаў. У Беластоку жа... figa z makiem, поўнае ігнараванне! Дэманстратыўны паказ абыякавасці да гэтай праблематыкі, а нават варожасці. Што ім Курань зробіць? Нічога!
Сітуацыя польска-беларускай сцяны працягваецца. – Jest źle, a będzie jeszcze gorzej, – казаў я ў сваім апошнім выступленні.
Іскарка аптымізму: мой удзел, выступленні спрыялі таму, каб усе бел. асяроддзі загаварылі ўрэшце ў адзін голас.
28 – 06 – 1998.
Дваццаць сёмага – на сустрэчы з прэм’ерам Бузкам у Ваяводскай Управе ў Беластоку. У адчувальным настроі панікі ўладаў пасля пасяджэнняў тут Камісіі на чале з Куранем. Бузэк прыехаў загладзіць становішча (прывёз з сабою, таксама, пастанову аб неадкладнай датацыі далейшай адбудовы манастыра ў Супраслі).
Для мяне гэты ўдзел у сустрэчы з ім аказаўся не менш утомным, чым з Куранем тыднем назад. Празмернай увагай да маёй асобы перш за ўсё. Пастаянным цытаваннем маіх выказванняў ды ацэнак, з чым раней я не сустракаўся ў вярхах (варшаўскіх). Вядома, чаму: мае канцэпцыі, вось, надта прыдатныя цяпер урадавым колам, асабліва ў кантэксце праеўрапейскай палітыкі Варшавы.
Каторы ўжо раз давялося пісьмова рыхтаваць тэзы наконт вырашэння нацыянальнай праблематыкі ў Польшчы: не талеранцыя, а партнёрства; меншасці не як самі для сабе, але і карэнныя інтарэсы дзяржавы ў факце іх існавання; ліквідацыя анальфабэтызму палякаў на прадмет арыентацыі ў іх культурах ды гісторыі. І т.п. Пакончыць з гетызацыяй. Меншасці як свайго роду міні-Еўропа.
Прыкра слухаць было шэфаў нашых, беларускіх, арганізацыяў. Хоць і маладыя яны – акрамя Сычэўскага – а выступаюць зусім у стылі функцыянераў на нарадах бюракратаў. Без шырэйшага агляду праблематыкі, безрэфлексіўна. Аформіць тое, аформіць сёе, дабіцца грошай на нешта... Так не гаворыцца з кіраўніком ураду!
Бузэк зрабіў на мне сімпатычнае ўражанне, тым лепшае, што – як прызнаўся – нямала чытаў майго.
19 – 07 – 1998.
(...) Учора вярнуўся я, бы збіты сабака, з канферэнцыі прысвечанай культуры беларускага замежжа, на якой выступіў з дакладам “Беларускі літаратурны рух у пасляваеннай Польшчы” (Чыквін настаяў). Тыпова савецкі балаган у выкананні яе арганізатараў (...). Прыбыў на пасяджэнне цэлы аўтобус саветак і саветаў, пераважна лішніх, у ролі турыстаў. І жменя тых самых апазіцыянераў, якіх выпускаюць за мяжу, пэўна, дзеля паказу... Яны, відаць, і хлеб ядуць з тае апазіцыйнасці.
У гэты раз улады сяк-так ушанавалі беларускае мерапрыемства: акрамя дзяржаўнай прысутнасці (і слова мела) сп. міністр культуры Унук-Назаравай, прыбронтаўся і надзьмуты віцэ-ваявода Клім. Выразна абразіў я іх сваім здзіўленнем, што даклад мушу паўтараць яшчэ і па-польску; przecież język białoruski nie jest obcy Polakowi! Так справакаваў мяне Вапа, даслаўшы (мне) – у час выступлення – нервовую пісульку...
З’явіўся Зянон Пазьняк і меў класную прамову (– без нацыянальнай ідэі не будзе адраджэння).
06 – 08 – 1998.
Чыквін задумаў “Тэрмапілы”, літаратурны штогоднік. Як кожная добрая ідэя – лёгка пачаць, цяжка працягваць. Уся надзея ў... Лукашэнку, палітыка якога панаганяе Ясю аўтараў з Беларусі; на тлумны водгук “белавежаўскіх” няма чаго разлічваць (ды і няма каму).
Галіны Тычка “Чужы сярод сваіх” у “ЛіМ” ад 10 ліпеня. У некаторым сэнсе раўняе яна мяне з Быкавым. Як Акудовіч бачыць мяне – гэтаксама ў некаторым сэнсе – пачынальнікам беларускага інтэлектуалізму (“ЛіМ” ад 19 чэрвеня). (...) толькі цяпер згледзелі “Белавежу”, калі ў іх саміх катастрофа. І відаць па гэтых тэкстах, што начыталіся не столькі кніжак маіх, колькі “Крыніцы” (? 39), прысвечанай майму (– Арлоў званіў неяк, што гэты нумар распрадаўся на рэдкасць беззваротна, дачыста).
Мы тут ужо не з’яднаемся з імі там? Не, бо нацыя знікае, а пісьменнікі застаюцца, бы тыя камяніскі на заліўных лугах. Навечна адзінокія.
10 – 08 – 1998.
Чытаеш “Беларускія летапісы і хронікі” і думаеш: якія лагодныя часы цяпер насталі! Нікога не садзяць на кол. Гарадоў да апошняга дома не выпальваюць. Арміі не аб’ядаюць народ. Дзяўчат – на царкоўных алтарах – не гвалцяць. А калі каго заб’юць або хату каму спаляць, дык шум на ўсю Рэч Паспалітую!.. Але ўсё роўна будуць людзі казаць, што даўней было лепей. Такая прырода чалавека.
26 – 08 – 1998.
На заўтра заказаўся Бахман (“Stuttgarter Zeitung”).
27 – 08 – 1998.
Змарыў мяне гэты Бахман! Не ён, а тэма, за якою прыехаў да мяне: што думаю пра польска-беларускія суадносіны тут (?). Думаю – бяда! Глухая сцяна.
29 – 08 – 1998.
Падумалася: а каб пачаць ствараць фонд Villa Sokrates?! Міжнародны, з перспектывай на спонсара недзе з Еўрапейскай Уніі. У рамках успамажэння тоеснасці малых народаў Еўропы. – Пішу на гэты конт Юрку.
05 – 09 – 1998.
Пахавалі Міколу Гайдука. Раптоўна памёр, паехаўшы ў грыбы недзе пад Саколі... Знайшлі назаўтра (3.ІХ). Маё пакаленне ўжо падыходзіць да ямы. (...)
З днём нарадзінаў – 4 верасня – павіншаваў мяне адзін Ян Чыквін (таксама, вядома, Таня і сыны).
11 – 09 – 1998.
У мазгавым тумане канчаю эсэік “Mickiewicz a Białoruś” (заказ Чыжэўскага). Лішні раз усведамляю сабе як няроднай мне польская мова. З дзесяць разоў выгладжваў тэкст.
19 – 09 – 1998.
Вярнуўся з Гарадка здыхаючым. Не тое здароўе, што раней. Хаця сама канферэнцыя, прысвечаная 500-годдзю Гарадка, была цалкам банальная, у значнай ступені не на тэму, такая дактаранцкая ды хаатычная. Мяне як адзінага беларускамоўнага апланавалі на самюткі канец і тады, пасля майго выступлення, раптам дакладчыкі загаварылі ў дыскусіі па-беларуску (нават польскі ксёндз Бэндза, з украінскім акцэнтам).
27 – 09 – 1998.
Пару днямі назад – на сімпазіёне ў Гайнаўцы, літаратараў. Былі: Кабатц, Барскі, Пілят, Фэдэцкі, Карась, Сідорскі, Някляеў, Законнікаў, Каржанеўская, Далідовіч... Імпрэза Таварыства Польшча-Беларусь.
Адзіны светлы момант – 24-га аўтарская сустрэча ў т.зв. беларускім ліцэі (разам з Далідовічам і Ю.Хмялеўскім). Вельмі ўдалая! Класічна добрая: пытанні і адказы. Публіка інтэлігентная (...).
Прыехаў, ага, Ягела (цяпер ён дырэктар Нацыянальнай Бібліятэкі). “Пёк свае пляцкі”, вядома. Але, сказаў і тое (...): урад не дасць грошай на аніякія сур’ёзнейшыя мерапрыемствы ў дапамогу беларускай культуры, напр. у выдавецтвах. Акрамя дапамогі бел. нац. мяншыні, дагэтуляшняй. Кропка!
17 – 02 – 1999.
Ад учора добра пішацца новая версія “Арышту” (першая ў 1978 г.). У папярэдніх занадта трымаўся дакументарнасці ды... цэнзурных умоў. Чыквін хоча даць у другі нумар “Тэрмапілаў”. Каб не гэта, пэўна не ўзяўся б... Папраўдзе не люблю пісаць драмы, і гэтая будзе апошняя.
18 – 03 – 1999.
Добра, што Акруговы Суд прызнаў Villa Sokrates, фіналізую рэгістрацыю (да канца сакавіка).
22 – 03 – 1999.
Блаславёныя дні, Ні тэлефонаў, ні пісем, ні візітаў. Сонца. Працярэбліваў яблыні, кусты. Купіў гадзіннік, туфлі. Сёння з’ездзіў да лекаркі. Чытаю добрыя тэксты ад Радаслава Раманюка (у “Часопіс”). Недзе войны. Польшча ў НАТА. Беларусь у безнадзеі. Свет буіць, а я пачытваю “Гісторыю Еўропы” Дэвіза. Падсылае свае кніжкі пра Кашубію праф. Бажышкоўскі (дробненькі фрагмент тае ж Еўропы).
30 – 03 – 1999.
Ужо колькі тыдняў няблага пішацца мне. Амаль штодзень паседжваю над новай версіяй “Арышту” (папярэднюю закончыў 23.ХІ.1983 г.). Аніякі з мяне драматург, але хочацца, у рэшце рэшт, закончыць п’есу. Шкада нагоды сказаць нешта глыбейшае пра беларускі рух як такі.
07 – 04 – 1999.
Villa Sokrates ужо ўзаконена (2.IV.). Можна арганізоўваць фінансы. Скарбнікам – Лёнік.
16 – 04 – 1999.
Заеліся на мяне маладабеларусы: зласлівыя ананімныя тэлефоны, кампраматы ў “Ніве”, пляткарскія акцыі. Чым больш маўчу, тым мацней! Столькі стрываўшы, стрываю і гэта.
24 – 04 – 1999.
Першыя грошы на рахунку Villa S., 2.000 зл. (пазваніў Міраслаў Цялушэцкі як спонсар). (...) Воссю дзейнасці будзе, натуральна, літаратурны штогоднік (...), прысвечаны выключна беларускай літаратуры (пераклады шматмоўныя, крытыка гэтак жа. Першая эдыцыя ў 2000 годзе. Тэксты на беларускай, ангельскай, нямецкай, італьянскай мовах бачацца найбольш рэальнымі (напішу ў Вэнэцыю, Берлін, Лондан, Мінск...). Аб’ём выдання: ± 250 стар. Кошт друку к. 10 тыс. зл., пры ўмове, што атрымаю матэрыялы на дыскетах ды карэктурна чыстыя (трэба падумаць яшчэ і пра невялікія ганарары, без якіх усё пойдзе значна цяжэй). Наклад: 150 экз.
27 – 04 – 1999.
Закончыў новую версію “Арышту”. Толькі таму, што хочацца – таксама – неяк з гонарам выйсці з гэтай тэмы (узнятай за дваццаць гадоў назад).
23 – 05 – 1999.
Здаецца, маю ўжо – камунікатыўны на ўсю Еўропу – загаловак гадавіка “Вілы Сакрата”... Annus Albaruthenicus (Год Беларускі).
20 – 06 – 1999.
“Пецька-Савет alias Мондры Дурань”. Амаль два месяцы і раптам сёння.
21 – 06 – 1999.
Удзень – на пасяджэнні Управы “Белавежы” (...). Абмеркавалі анталогію “Беларускія пісьменнікі Польшчы (другая палова ХХ ст.)”. Чыквін думае пра фотаальбом “Белавежы” (якая наогул трымаецца на яго актыўнасці; будзь на месцы яе старшыні хто іншы, была б катастрофа).
Сёлета татальная затрымка міністэрскіх датацыяў беларускім структурам (далі крыху грошай, планавых, упачатку красавіка).
Вяду ажыўленую карэспандэнцыю ў справах Villa Sokrates. Добрыя прадчуванні.
25 – 06 – 1999.
Ад Чыквіна – “Polskie białorutenika literackie. Bibliografia przedmiotowa, 1945-1998”. Другая, проста падручнікавая рэч побач ранейшай – “Literatura białoruska w Polsce. Bibliografia przekładów za lata 1945-1994”, (выд. 1996 г.). Без Яна нічога такога не з’явілася б, як і шмат чаго каштоўнага іншага, у рамках заснаванай ім Бібліятэчкі. Але ён не сын селяніна (...).
Карэктура “Арышту”, напісанага цяпер амаль цалкам аднова (камп’ютарны склад і “тарашкевіца” Міры Лукшы).
11 – 07 – 1999.
Толькі што пачаўся ў мяне нейкі тэкст з фразай з учарашняй ночы: “Вялікая Мядзведзіца над ліпамі Хахала”. – Чакаю Чобата.
04 – 08 – 1999.
Заначаваў Ул. Някляеў (з Сэнюхам). Прыехаў пагаварыць са мною, як яму далей быць у Польшчы. Мая парада: арганізаваць нешта сталае, але непалітычнае. Падказваю: беларускае літаратурнае выдавецтва ў Варшаве. Невялікае, 5-6 кніжак у год, але такіх, якія дапаўнялі б асартымент у кнігарнях РБ. Пачаткі такой ідэі ўжо ёсць у выглядзе маёй мінулагодняй карэспандэнцыі з польскім МЗС (...). Ён думае пра Інстытут беларускай культуры; добра, змясцілася б у ім і гэтае выдавецтва! (...)
11 – 08 – 1999.
Беларускі Трыялог падрыхтаваны. Засталося рэалізаваць (гадзіна ў гадзіну). Толькі што пазваніў Рандаў: будзе! Горба карэспандэнцыі. Дэкларуе прыезд чалавек дваццаць (адных журналістаў узбіраецца траціна). Наступныя бяседы адбудуцца спакайней (пакуль што дзейнічае закон сенсацыі).
17 – 08 – 1999.
Беларускі Трыялог адбыўся! Лепей, чым думаў. Змест не ўражваў, але самы факт, месца (Крынкі). Учора – бадай не было такое газеты ды радыёстанцыі, у якіх не гаварылася пра Трыялог (шырока ў “Кур’еры Паранным”, а “Gaz. Wyb.” важна з першае стар.). Павінна лягчэй пайсці з “Anno Albarutheni”. Толькі гэта мяне сапраўды цікавіць.
31 – 08 – 1999.
Больш паўтара месяца пісалася ў галаве – “Напрыканцы другога тысячагоддзя”.
03 – 09 – 1999.
Заўтра пабяжыць шэсцьдзесят чацверты год майго жыцця. Яшчэ будзе мацаты, калі хвароба якая не пакоціць.
07 – 09 – 1999.
“Арышт” надрукаваны (“Тэрмапілы” ? 2). Мой Бог, праз дваццаць гадоў ад пачатку задумы твора! (...) эпілог фармаваўся і з падказу Чыквіна, вельмі гарманічна з агульным настроем п’есы. (...) Гедрайц піша, што я ўпераканаў яго наконт вялікага сэнсу намаганняў, каб Нобэлеўскую прэмію далі Васілю Быкаву. Бярэцца рабіць захады. Пасылаю яму матэрыялы (ён амаль нічога не ведае пра Васіля).
“Запісы веку” ужо падрыхтаваны да друку (“Белавежа” чакае абяцанай міністэрствам датацыі).
16 – 09 – 1999.
Каторагасьці дня прыехалі грузавічком Харужы і Іванюк – вывезлі “Czasopis” назад у Беласток.
23 – 09 – 1999.
Званіў Завіша, з міністэрскага дэпарт. нац. менш. (неяк у палове месяца заехаў быў ён – з жонкаю – да мяне, будучы ў водпуску). Ёсць прыкрая справа: правыя з Беластока на чале з паслом Юргелем абвінавачваюць “Czasopis” у антыпаланізме і звярнуліся да міністра культуры з патрабаваннем спыніць датацыю. Гэта працяг старой афёры (vide: “Kurier Por.” ад 30.ІІІ.). Заеліся, асабліва на мяне. Усё роўна, як тыя Харужыя. Даўно кажу Хмялеўскаму, каб перастаў хваліцца маім удзелам у рэдагаванні г. месячніка. Мяне і Лёніка ненавідзіць жа асяроддзе! Нам яно не ў стане пашкодзіць, не яно нас хлебам корміць. Але Юрку ўсё ж можа, адымаючы яму тыя “тысенцы” заборку, прычым у драматычны яму час адбудовы пасля пажару хаты (на Багноўцы).
04 – 10 – 1999.
У тэатры TVP глыбокі спектакль “Wybór”, з удзелам Янды і Штура. Глыток мастацтва.
06 – 10 – 1999.
Доўгі тэлефон ад Кураня (далучыўся і Бырды). Каб фанабэрыі Юргеля не браў я ў галаву. Кантактавалі з імі беластоцкія журналісты-палякі, а ўсе яны на маім баку (вось важна!). Зусім нізкі працэнт падтрымкі, грамадскай, цяпер. уладам (беспрацоўе, дарагоўля).
Курань звярнуў увагу на т.зв. polskie sacrum: недатыкальнасць ксяндзоў, АК, etc. Мне, як беларусу, і не падумалася так.
Істотны ліст ад Вірджыніі Шыманец (дзякуючы Валіку Сельвясюку). Знакаміты выхад на Францыю! Я поўны аптымізму. “Anno A.” не хапала якраз французскага аспекту.
З добрымі весткамі наконт мат. у “А.А.” пазваніў нехта з Менску (прозвішча не дачуў, а перапытаць пасаромеўся).
Заўтра еду ў Беласток, да дыябэтыка: канчаецца запас інсуліну. Дажджы, халадэча.
09 – 10 – 1999.
Закжэўскі, міністр культуры, заеўся і супроць мяне! (...) Працягласць у часе – паказвае на пошук прэтэксту.
13 – 10 – 1999.
Прыедзе паслязаўтра журналістка з рэдакцыі “Tygodnik Powszechny” (стары каталіцкі часопіс, Кракаў). На яго старонках – у новым нумары – заступаецца за “Czasopis” сам нобелевец Часлаў Мілаш, кляймуючы пры нагодзе нэабальшавізм міністра культуры, Закжэўскага. А гэта ўжо афёра на ўсю Польшчу, і “Tyg. P.” высылае сюды, да нас, сваю карэспандэнтку, каб апісала тое шырэй.
Я здзіўлены размахам скандалу! Не спадзяваўся, што столькі пасыплецца громаў на міністэрства. Відавочна справа не столькі ў папулярнасці мае асобы, колькі ў тым, што цяперашні ўрад наогул усім абрыд, а культура ніколі не мела так мала грошай як пры Зак.
24 – 10 – 1999.
Ліст ад Гедрайца (20-га). Спадзяецца ўдачы ў прасоўванні Быкава да Нобэля. Дай Бог! Моцна паратавала б тое беларускую культуру.
Гедрайц запэўнівае, што Варшава не зніштожыць “Czasopis” (датацыі будуць!).
15 – 11 – 1999.
Хоча супрацы Булгакаў з “Архэ” (ліст). Калі ласка! Інтэлігентны. Пачынаюць там заўважаць польскую беларускую літаратуру. У іх стэрэатып: усё, што па-за сталіцаю, другаснае.
Зноў пачытваю Дэйвіза “Гісторыю Эўропы”.
Шмат карэспандэнцыі. Часам да дзесяці лістоў пад канец дня высылаю. (...)
21 – 11 – 1999.
Завіша неяк сказаў Юрку: – Gdyby nie chodziło tu o Sokrata, to “Czasopisu” już by nie było!
Замець і маразы. І польскі нацыяналізм.
13 – 12 – 1999.
У “ЛіМ” ад 1-га – “Праблема Тарашкевіча”. Галіны Тычкі захапленне “Арыштам”. Але гэта Мінску ўсё роўна нічога не значыць. Ім правінцыйнасць надалей геаграфічная катэгорыя.
26 – 12 – 1999.
У пяцідзесятых “Haradockich Nawinach” Лёнік развітваецца са сваім Гарадком. Як гэта ён, чыніць тое даволі неэлегантна, акцэнтуючы ўласную асобу. Праўда, шмат ангажаваўся ён, зусім не прымаючы да ведама, што грамадства заўсёды далёка ў хвасце ад ідэі... Класічны канфлікт паміж мастаком і асяроддзем. Ідэяй і магчымасцямі яе ажыццяўлення.
У падобнай сітуацыі і я. Толькі, на маё шчасце, ніхто не абсыпае мяне ўзнагародамі што ні месяц і таму не прыходзіць мне ў галаву прымушаць каго-колечы станавіцца перада мною на калені. Ці раз Лёніку тлумачыў: не тыцкай людзям пад нос сваю слаўнасць, бо зненавідзяць цябе! – Гарадок нарэшце адпачыне ад Лёніка Тарасэвіча. Абодвум бакам здаравей будзе. (...)
29 – 12 – 1999.
Адзін Чыквін разумее, што значыць напісаць тэкст. Іншыя глядзяць на гэта па-мужыцку: сеў, нашрайбаваў... Глухата на гук слова, без чуцця яго смаку.
02 – 01 – 2000.
Ціха, абыякава, бязлюдна, – так канчаецца маё стагоддзе і беларускае тысячагоддзе.
У навагодні вечар выпіў з Таняй і Маці банальную бутэльку (вянгерскага) чырвонага віна. Недзе дурэла Эўропа, а за вакном траскацелі ў Крынках каляровыя файервэркі. А мне было ўсё роўна, так змораным адчуў сябе. Неверагодна напрацаваўся за ’99!
Нікога я надта не віншаваў, і мяне таксама. У перадапошні дзень зваліўся на маю галаву Валодзька Паўлючук “з ад’ютантамі”, знепакоены тэкстамі пра яго ў будучым “Czasopisie”.
20 – 01 – 2000.
Сёння – “Запісы веку” (тыраж 200 экз.).
31 – 01 – 2000.
Ад Прускага – Яўхіма Кіпеля “Эпізоды”. Ляктура, ад якое хварэю.
03 – 03 – 2000.
Над “Дзядамі” па-беларуску. Няблага. Месцамі русізмы (“уцёс”, “масьніцы”, etc.). Міцкевічава польскасць уся з каталіцтва і вельмі-вельмі шляхецкая.
05 – 03 – 2000.
Адчуваю ў Міцкевіча беднашляхецкую закамплексаванасць, прэтэнцыёзнасць. Быў шляхецкаю галотаю, і толькі адукаванасць плюс талент давалі яму магчымасць бываць у Туганавічах. Каханне да брыдкай Марылі было каханнем здольнага галышніка да вялікае спадарыні. Гэта каханне т.ск. сацыяльнае; не захапленне целам, але грамадскай значнасцю. Каханне самога сябе, няшчасця нездзяйснення.
08 – 03 – 2000.
Дэпрэсія. Фізічная слабасць. Купіў дровы. Мала вугалю. Прыбіраюся церабіць сад, маліны. Запацеласць.
18 – 03 – 2000.
Падрыхтаваў урэшце зборнік рэчаў Андрасюка, (прапаную – “Добрыя чэрці”). Надта ж трымаецца ён афіцыйнага слоўніка. Душаць яго паланізмы (лексіка менш, але сінтаксіс!).
Халера бярэ мяне з друкам “Annus A.”!!! Маруда! Чарговы тэрмін у Юркі – аўторак (21-га).
Адлягла працяглая застуда. Лягчэй дыхаць.
23 – 03 – 2000.
“Annus Albaruthenicus” – надрукаваны заўчора, разасланы сёння (пад паўсотню экз.). Спад эмоцыяў, абыякавасць ад стомы. Пяройдзены этап.
Першыя 60 экз. прывёз учора Юрка.
26 – 03 – 2000.
Учора – 25 сакавіка – у Польшчы шумелі пра разгон вулічнай маніфестацыі ў Мінску, у 82-ю гадавіну БНР. Арышты замежных журналістаў, у іх ліку і польскіх (таксама і парламентарыяў з В-вы), пабоі расейскіх, – выкліча чорную хвалю publicyty супроць Лукашэнкі. Здзіўляе, што ён зусім ігнаруе тое; яму свет як быццам не патрэбны. (...)
Шырыцца публічная сенсацыя з выхадам “Annus A.”
03 – 04 – 2000.
Учора – Міраслаў Цялушэцкі ў маім доме (1430 – 1700). Абмеркаваў з ім спонсарства.
Што ні дзень – віншаванні з “А.А.”
Юрка звоніць, што Лёнік жаліцца, чаму я не кансультуюся з ім. Вось і на табе! А я думаў, што гэта мне трэба разжаліцца на яго, чаму ён такі абыякавы да лёсу Villa S.? Думалася, гэта ён створыць фінансавую стабілізацыю, каб я мог канцэнтравацца на meritum. Не траціцца на пошукі тых 2 тыс. даляраў (у год).
27 – 05 – 2000.
Трэба было быць на беластоцкай канферэнцыі беларускай апазіцыі (трохі важных асобаў, м.ін. Багданкевіч). (...) У гэты раз усё адбылося на зусім добрым узроўні, а пару “лірыкаў-гаварліўцаў” цалкам удавалася мінімалізаваць, каб не муцілі, не замульвалі.
Нічога, што апазіцыя нямоцная. Для лепшай будучыні Беларусі істотнае значэнне мае само існаванне патрыятычных структураў.
02 – 06 – 2000.
Быкаў жыве цяпер у Нямеччыне, (пераехаў з Фінляндыі).
05 – 06 – 2000.
Пазваніла з рання Міра: памёр Міхась Шаховіч! Увечары даведаўся ад Яна Чыквіна, што паховіны заўтра раніцай. Чаму так рана і так хутка? Хто ж паспее быць, акрамя хатніх?
Пачынае адыходзіць апошняе пакаленне пісьменнікаў беларускай мовы. За імі прагал, пуста. Няма маладой змены беларускамоўных. Не відаць. (...)
06 – 06 – 2000.
Айцец Сасна, возячы Лабынцава па праваслаўнай Беласточчыне, заехаў з ім і да мяне. З маскоўскаю кніжкаю “Православная лит. белоруссов современной Польши”. Хоць і не надта “современной”, як відаць па змесце.
(...) некалькімі днямі назад з’явіўся (...) Майкл Флемінг, дактарант з Оксфарду (ён тут на стыпендыі; тэма: нац. мяншыні).
Пазваніла з Парыжа і Шыманец: будзе на Трыялёгу, хоць спярша мелася не быць.
15 – 06 – 2000.
(...) чацверты дзень у мяне Мікола Давідзюк з Жанам-Франсуа Дэлянэ. Будзе пісаць свой даклад на Трыялёг і эсэ пра беларусаў (даю яму горбу лектураў). Сёння кантралявалі яго на дарозе пагранічнікі, але адразу адчапіліся, калі стала ім вядома, што ён мой госць. На Трыялёг зноў збіраецца прыехаць плойма журналістаў? Лепей, каб не.
20 – 06 – 2000.
Сёння азваўся Абрагамсан са Стакгольма (даслаў сваю “Vitryssland”).
03 – 07 – 2000.
Лісты ад Крыстыяны Молдзі-Равэнны. Пісала і слала іх гэтая вэнэцыянка недзе ад паловы красавіка, калі атрымала “А.А.” з беларускім перакладам яе п’ескі.
13 – 07 – 2000.
У Беластоку; слабое ў мяне сэрца (па бацьку?). Юрка Х. даў мне першыя 20 экз. кн. “Nasze tysiąc lat”. Трохі не ў час; павінна была з’явіцца, хоць месяц назад. Цяпер жа канікулы! Магчыма, добра: будзе менш скандалаў... Абрыдлі прэтэнзіі палякаў.
26 – 07 – 2000.
Яшчэ нядаўнім часам кажнюсенькі беларускі друк захоўваў я і пасылаў сябрам ды знаёмым, каб мелі кантакт са словам, арыентацыю, цікавасць да свайго. Цяпер таго не раблю, беларускае перастала быць інцыдэнтальным.
Учора доўга не засыпаў, перадумваючы дэталі Трыялёгу (нават паасобныя сітуацыі, фразы).
31 – 07 – 2000.
Учора закончыўся Беларускі Трыялёг: Польшча – Францыя – Англія, (пачаты 28-га). Усё адбылося так як апланаваў. Сам здзіўлены я гэтым. Час, відаць, наспеў.
04 – 08 – 2000.
Абступаюць мяне і крынкаўскія п’яніцы: слаўны, дык дай на выпіўку...
10 – 08 – 2000.
Ужо дзесятага жніўня. Хіліць на канец лета. Зашмат шуму вакол мае асобы. Найахвотна спаў бы ноч і дзень. У “Культуры” Гедрайца тэкст Паўлючука пра Беларусь і беларусаў. Гэта не той аўтар, які любіць беларускае, і нават не інтэлігент, хоць прафесар.
17 – 08 – 2000.
Смерці, адусюль. (...) Званіла Міра: пайшоў на той свет Васька Баршчэўскі (некалі мой чорны анёл). А ў Крынках – што ні тыдзень, паховіны; радасны звон у касцёле.
Дваццаць другі кавалак “Не жаль пражытага”.
27 – 08 – 2000.
Учытваўся ў гміне ў царкоўныя метрычныя кнігі за гады 1900-1912. Разблытваю генеалогію Яновічаў.
04 – 09 – 2000.
Дзень нарадзінаў. Урачыстая вячэра – Маці, жонка Таня, сынавая Бася з дзяцьмі (...).
11 – 09 – 2000.
Учора заехаў, вяртаючыся ў Мінск, амбасадар М. Машкевіч.
15 – 09 – 2000.
Уночы памёр Гедрайц (94 г.). Канец нейкае эпохі. Не думаю, каб палякі слёзна смуткавалі... Надакучыў ім праўдаю пра іх. Ніхто не заменіць яго. Занадта геніяльны ён быў. (...) Уяўляў сабою эпіцэнтр польскага сумлення. Высокага ўзроўню палітычнай думкі. Разумення інтарэсаў Польшчы (лупцаваў дурнату яе палітыкаў).
23 – 10 – 2000.
Семінар “Белавежы”; вечар Чыквіна (20-21.Х.). У застылым мінулым часе. (...) Валкавыцкі, Швэд, Жамойцін, Анішэўская (...) даўно маладыя Баена, Лукша... юбілей з ружамі ад савецкага консула Сякрэты. І ўся аўра Цэнтра праваслаўнай культуры.
Цалкам падобны настрой (21-га, падвечар) на ўрачыстасці фіналу плебісцыту “Białostoczanin XX w.” Музейныя твары, стомленыя вочы. На банкеце – нагаварыўся з Куроўскім, былым шэфам ПАРП тут. Крыху з Шаматовічам; з Рэдлінскім, Квасоўскім, і яшчэ з невядома кім. (...)
Як ніколі – ад 1994 г. – меў час пахадзіць па Беластоку, зайсці да новых (пасля Хмялеўскага) кватарантаў на Складоўскай 6 – 12. Гэта не мая ўжо эпоха. Пахну паніхідаю.
Заўтра – у Берлін.
29 – 10 – 2000.
Другі дзень адпачынку пасля вяртання (...). У Берліне – Рут Хэнінг. (...) У Патсдаме – у сераду 25-га – (...) сустрэча, вечарам, са мною: – Беларуская нацыянальная меншасць у Польшчы (падрыхтаваў тэкст). Па-польску. З нямецкім перакладчыкам. Планаваная гадзіна расцягнулася амаль на дзве. Шмат публікі; журналісты. Пытанні і пытанні. Вячэра ў рэстаране (былі: Рандаў, Шлюц). Начлегі – у танным (...) Mitte, блізу Александэрпляц (– Weinmeisterstrasse).
(...) Wiórkiewicz z Deutsche Welle прысвяціла паўдня азнаямленню мяне з горадам (– Фрыдрыхштрасэ, Дзітрыхпляц-тэатр, Бранэнбургскія вароты, Райхштаг, Культурцэнтр, Унтэр дэр Ліндэн). (...)
У наступныя госці – рэкамендую Чобата.
Пабыць у іншым свеце – выклікае пакору. З перспектывы Берліну не здаецца так важным “Год Беларускі”.
Званіў Рандаў – патсдамская сустрэча надта спадабалася. Усім! (...)
12 – 11 – 2000.
Нядзеля. Прыехаў Міраслаў Цялушэцкі, мой добры анёл. І вось запіс, дастойны канца стагоддзя: Цялушэцкі бярэ на сваё ўтрыманне “Annus Albaruthenicus”!
19 – 11 – 2000.
Амплітуды ў настроі: ад эйфарыі да дэпрэсіі.
Звітна напісаўся даклад на Кангрэс польскай культуры (8-10.ХІІ.) “Pogranicze jest przyszłością”.
27 – 11 – 2000.
(...) Усё абдумваю так, каб мець спакой і ціш. Удалося б тое, калі б не гэтыя халерныя кангрэсы!
03 – 12 – 2000.
Да канца веку засталося накіраваць на добры фінал выданне “Зямлі св. Лукі” Алеся Чобата і “Году Беларускага ’01”. (...)
Некаторыя тлумачэнні
– Пяткевіч – Аляксей Пяткевіч, прафесар універсітэта ў Гродне.
– Дануся – Данута Бічэль, выдатная паэтэса і на той час дырэктар згаданага музея.
– Яраслаў – Яраслаў Яновіч, меншы сын аўтара, музыка.
– Чыквін – Ян Чыквін, прафесар і старшыня “Белавежы”.
– Надзя – Надзея Артымовіч, выдатная паэтэса, жыве ў Бельску.
– Давідзюк – Мікола Давідзюк, прафесар і вядомы мастак, жыве ў Лодзі.
– “Полымя” – літаратурны штомесячнік, выдаецца ў Мінску.
– Гайдуковая памыйная яма, – маецца на ўвазе стыль палемік Міколы Гайдука, журналіста і пісьменніка.
– Глагоўская – Гэлена Глагоўская, кандыдат гуманітарных навук, працуе на Кафедры беларускай культуры універсітэта ў Беластоку.
– Макс – сяброўскі псеўданім Яна Максімюка, журналіста і пісьменніка.
– Барскі – Алесь Барскі, літаратурны псеўданім Аляксандра Баршчэўскага, прафесара і паэта.
– Дравіч – Анджэй Дравіч, прафесар, перакладчык беларускай літаратуры.
– Барадулін – Рыгор Барадулін, выдатны беларускі паэт, жыве ў Мінску.
– Бабель – Ісаак Бабель, слынны расійскі пісьменнік. Загінуў у ГУЛАГу.
– Лёнік – Лявон Тарасэвіч, вядомы мастак, прафесар Мастацкай акадэміі ў Варшаве. Жыве ў Валілах к/Гарадка.
– Занеўская – Тэрэза Занеўская, аўтарка публікацыяў пра пісьменнікаў “Белавежы”. Працуе ва універсітэце ў Беластоку.
– Юрка Х. – Юрка Хмялеўскі, рэдактар “Часопіса”. Жыве ў Беластоку.
– Рубанаў – Уладзіслаў Рубанаў, пісьменнік і рэдактар літаратурных выданняў.
– Чобат – Алесь Чобат, выдатны паэт і эсэіст. Жыве ў Гродне.
– Быкаў – Васіль Быкаў, вялікі беларускі пісьменнік. Выехаў на Захад. Кандыдат на Нобелеўскую прэмію.
– Арлоў – Уладзімір Арлоў, вядомы пісьменнік і эсэіст.
– Мальдзіс – Адам Мальдзіс, прафесар, даследнік гісторыі беларускай літаратуры, прэзідэнт Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў.
– Законнікаў – Сяргей Законнікаў, пісьменнік, рэдактар “Полымя”.
– Бураўкін – Генадзь Бураўкін, паэт, дыпламат.
– “ЛіМ” – “Літаратура і Мастацтва”, літаратурна-грамадскі штотыднёвік, выдаецца ў Мінску.
– Андрушкевіч – Тамара Андрушкевіч, італьянская перакладчыца твораў аўтара дзённікаў. Народжаная ў Канадзе. Жыве ў Вэнэцыі.
– Равэнна – Крыстыяна Молдзі-Равэнна, паэтка, перакладчыца з беларускай мовы.
– Далідовіч – Генрых Далідовіч, пісьменнік, рэдактар літаратурнага штомесячніка “Маладосць”.
– Ягела – Міхал Ягела, пісьменнік, дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі ў Варшаве.
– Чыжэўскі – Кжыштаф Чыжэўскі, рэдактар “Краснагруды”, кіраўнік асяродка “Памежжа” у Сэйнах.
– Някляеў – Уладзімір Някляеў, паэт, рэдактар, старшыня Саюза беларускіх пісьменнікаў. Нядаўна выехаў у Фінляндыю.
– Сэнюх – Часлаў Сэнюх, перакладчык на польскую мову эпасу “Новая зямля” Якуба Коласа.
– Завіша – Ежы Завіша, тадышні дырэктар Дэпартамента нацыянальных мяншыняў Міністэрства культуры.
– Юргель – Кжыштаф Юргель, маршалак Ваяводскага сэйміку ў Беластоку, пасол у Сэйм РП.
– Закжэўскі – Анджэй Закжэўскі, тадышні міністр культуры. Дзеяч правых.
– Прускі – Мікола Прускі, дзеяч беларускай эміграцыі ў Амерыцы, рэдактар штомесячніка “Беларускі Дайджэст”.
– Андрасюк – Міхась Андрасюк, аўтар кніжкі “Фірма”, журналіст.
– Лабынцаў – Юры Лабынцаў, дырэктар Цэнтра беларусазнаўчых доследаў у Маскве.
– Абрагамсан – Альбін Абрагамсан, шведскі даследнік Беларусі, замежны карэспандэнт, аўтар беларусазнаўчых публікацыяў.
– Шыманец – Вірджынія Шыманец, французская даследніца беларускай літаратуры.
– Рандаў – Норберт Рандаў, нямецкі перакладчык беларускай літаратуры. Жыве ў Берліне.
– Шаматовіч – Мар’ян Шаматовіч, вядомы лекар і даследнік-гінеколаг, прафесар медычных навук, былы старшыня Ваяводскай Рады ў Беластоку (у вясьмідзесятыя гады).
– Квасоўскі – Ян Квасоўскі, рэдактар Gazety w Białymstoku.
– Рэдлінскі – Эдвард Рэдлінскі, пісьменнік і рэпартажыст, перакладчык беларускай літаратуры. Жыве ў Варшаве.
– Вюркевіч – Яанна Вюркевіч, нямецкая радыёжурналістка.
– Шлюц – Яганас Шлюц, прафесар універсітэта ў Берліне.
– Гедрайц – Ежы Гедрайц, слынны рэдактар парыжскай “Культуры”, сябар Беларусі, дзе і нарадзіўся ў сям’i патомных літоўска-беларускіх князёў.