Еўрапейскія гісторыі
Апавяданні
Вашко Лявон
Стары багнэт
Дзеткі Паўлюка Кілбаскі, шафёра са спажывецкага таварыства, мелі ахвоту кпіць са свайго бацькі, асабліва калі той пускаў слязіну. Па вечарах, гледзячы тэлевізійныя фільмы, дзяўчынка і два хлопчыкі сядалі гэтак, каб бачыць бацькаў твар. Ведалі пэўна, як пакажуць па тэлевізары момант, дзе дзіцёнка нехта закране, або дзе жывёліну заб'юць, або дзе чалавека змардуюць, дык абавязкова блакітныя бацькавыя вочы заплачуць дзвюма ручаінамі, што пабягуць ўздоўж вялізнага мяккага носа.
Вясёла дзятве рабілася, калі ліліся гэтыя бабрыныя слёзы праз усялякую драбязу. Тады атачалі нашчадкі татку і пачыналі дражніцца: распрамлялі па адной маленькай далоньцы, двума пальчыкамі быццам бы даставалі са сваіх вочак слязінкі і клалі іх у прыгаршчы ды яшчэ нудліва гулі, нібыта плакалі.
Жонка ж бурчэла пра тое, што не мужчына ён, а ануча. Жанчына сердавала на мужыка праз ягоную занадта чуллівую натуру. Яна лічыла, што Паўлюк яе падмануў. Некалі, як кавалераваў яшчэ, ён панавыдумляў усялякіх подзвігаў, якія нібыта здзейсніў, і бясконца хваліўся імі. Ды напраўду быў палахліўцам, таму і напрыдумляў пра сябе шмат мужных гісторый. Вось жонка ніяк і не магла прабачыць такога падману і ўсё шукала падставаў, каб упікнуць гэтага хударлявага чалавека з позіркам ласкавага звера.
Асабліва невыносны рабіўся Паўлюк, калі надыходзіў час калоць якога-небудзь казла (яны заўжды трымалі казліны статак з трох або чатырох жывёлін). Вось жонка тады лаяла мужыка, а ён кожнага дня шукаў прычыну, каб адкласці забойства на пасля. Такія паводзіны нараджалі ў душы ў жанчыны ледзьве не адчай. Яна называла Паўлюка няздараю, ёлупнем, праклінала яго, пагражала, што выганіць з хаты, што падасць на развод, і яшчэ шмат чаго вярзла — усё й запамятаць цяжка. Калі ж ён нарэшце наважваўся ўчыніць забойства, яна з палёгкаю ўздыхала і падавала яму швайку, якая калісьці была багнэтам у Напалеонавым войску. (Ай як не любіў Паўлюк гэтае зброі!)
— Ідзі,— казала жонка. — І пакуль не заб'еш, дык у хату не вяртайся.
Казлоў Паўлюк забіваў адмыслова. Ён хаваўся за істопкаю ды клікаў казла да сябе. Пасля таго як жывёла набліжалася, Паўлюк вылётаў насустрач, хапаў казла за шкірку і біў швайкаю праз бараду ў кадык. Ен дужа баяўся ўбачыць вочы ахвяры, аднак штосьці перашкаджала яму адвесці позірк убок ад гэтых дурных вачэй, якія шалелі ад болю й жаху. Ён заглядаўся на іх, і яму рабілася ніякавата.
На старасць мужчына пужаўся позніх гасцей. Паўлюк зачыняў на замок хату ажно падвячоркам, і калі хто-кольвек грукаў у дзверы, вочы ў старога бездапаможна глядзелі на жонку. Яны прасілі, каб жанчына сама спраўдзіла, хто завітаў. Старая заўжды ганіла мужыка ды ішла адчыняць хату.
Дзеці Паўлюковы павырасталі. Яны не жылі разам з бацькамі. Але, калі наведваліся, па-ранейшаму смяяліся і кпілі з бацькавае чуллівасці. Мужчыну было дужа крыўдна, што скрозь усё жыццё з яго смяюцца і ніхто не хоча зразумець: мяккі характар — не самае дрэннае, што можа мець чалавек. Ён хацеў павагі ад сваіх родных, ды не атрымліваў яе.
А потым нешта нарабілася. Неяк апоўначы пачуўся страшэнны гук. То біўся ў дзверы п'яны Ерамей Марозаў, агромністы дзяцюк, гадоў мо якіх трыццаці. Ён заблукаў, ідучы з рэстарацыі, і шукаў сабе клопату.
— Адчыніце хату, сто грамаў хачу! — крычаў хлопец.
Напалохаліся Паўлюк з жонкаю, справілі дрыжыкі. А Ерамей Марозаў дзверы пачаў выбіваць. Разгоніцца — ды плечуком у іх. І крычыць усё:
–– Пазабіваю, брыдота!
Старая мужыку дый кажа:
— Паўлічак, а што ж то будзе, га?
— Не бойся,— мовіў стары, а самога калоціць усяго. — Дзверы добрыя зрабіў. Не зломіць.
Мабыць, і Ерамей Марозаў гэта скеміў, бо пайшоў ад дзвярэй і пачаў вокны біць. Тут Паўлюк святло ў хаце запаліў, схапіў «напалеонаўскі» багнэт, якім казлоў калоў, ды крыкнуў Ерамею Марозаву:
— Сыходзь адсюль! Няма ў нас нічога выпіць! Сыходзь, бо закалю!
А Ерамей Марозаў у акно палез. Лезе ды зневажае Паўлюка, задушыць абяцае. Жахнуўся стары і залямантаваў:
— Калі ласка, прашу цябе, сыходзь адсюль! Не даводзь да граху!
А Ерамей Марозаў усё роўна лезе ды забіць пагражае. Зразумеў Паўлюк, што адна ў яго надзея на багнэт засталася, падскочыў да дзецюка ды спадысподу ўваткнуў швайку ў ягоны кадык. Той адно галаву адкінуў на плечы — стары заўважыў дурныя вочы, якія шалелі ад прадчування смерці, — а потым хлопец як лез, гэтак і пакаціўся кулём назад.
Калі ўчастковы Байда з'явіўся ў хаце разам з сяржантамі і сведкамі, Паўлюк ужо трохі ачуняў пасля забойства. Ён прамовіў:
— Я, таварыш Байда, бараніўся. Казаў яму, каб не сунуўся, а ён забіць нас хацеў.
— Калі гэтак, дык няма чаго табе хвалявацца,— прамовіў Байда. — Зараз паедзеш разам з намі ў аддзяленне, напішаш усё, як было. Збірайся.
У гарадку канчалася восень, і на дварэ было знобка. Стары апрануў палітон і зірнуў на жонку. А тая глядзела на яго. У вачах у старой разам са спалохам, які яшчэ ніяк не праходзіў, ён заўважыў здзіўленне і павагу. Гэтай павагі яму не ставала ўсё жыццё. Старому захацелася сказаць, што забіў ён Ерамея Марозава таму, што дужа баяўся. Ды толькі ж нічога не прамовіў: каму гэта цікава, што ў яго было на душы? Ні жонцы, ні ўчастковаму.
Паўлюк Кілбаска выйшаў моўчкі на двор і скіраваў да машыны з кратамі.