Агасфэр
Вечны Жыд
Гайм Штэфан
Разьдзел дваццаць шосты
Мы шукаем.
Я, Агасфэр, ішоў леваруч рабі сорак дзён і ночаў, бо мы шукалі Бога. Але ён адмовіў нам, і вакол нас была пустыня і пустата і голая шэрань шэола, у якім усё расплываецца й чэзьне. І рабі быў поўны страху й няпэўнасьці й сказаў мне: Хто мы, каб нам спрачацца з Богам і прыкладаць свае маштабы да Яго ўстанаўленьняў? Ён ёсьць пачатак і канец, Ён быў перад часам і будзе пасьля яго, і ўлада яго бязь межаў.
А я сказаў: Чым быў бы Бог бяз нас? Крык бяз рэха, сіла бязь дзеяньня, прынцып бяз практыкі.
І як што мы зноў праблукалі сорак дзён і сорак ночаў, шукаючы яго, рабі спытаўся: А што калі б так было, што Яго зусім няма? Што сьвет і мы ад пачатку былі толькі сном, які расплываецца, як туман на ветры?
Рабі, адказаў я, вера, якая перастаўляе горы, горы ж і стварае; ты толькі павінен цьвёрда верыць, тады ты знойдзеш Бацьку.
І вось, рассунулася шэрань перад нашымі вачыма, і зазьзяла сьвятло, і асьвятліла нам шлях, і падняўся палац у канцы шляху, і быў ён з золата й срэбра й кедровай драўніны, усё каштоўнага вырабу, і каля сямі брамаў палаца стаялі сем брамнікаў у латах, і ў кожнага быў агнявы меч; але рабі прайшоў празь сёмую браму ў сёмую залу, у якой стаяў трон з каштоўных камянёў, якія блішчалі ўсімі колерамі сьвету, і на троне сядзеў нехта, ён быў апранены ў бліскучы шоўк і быў прыгожы, як анёл, з кучаравымі валасамі, на пальцах пярсьцёнкі, і сказаў: Я цар цароў, і я даўно ўжо чакаю цябе, сыне мой.
Рабі, сказаў я, калі той там твой Бацька, пагавары зь ім.
Але рабі сказаў: Гэты для мяне нішто.
І зацьміўся твар у цара цароў гневам, і падышлі сем ягоных ахоўцаў і схапілі рабі й выгналі яго зь сёмай брамы ў пустыню. Але сьвятло асьвятляла наш шлях, і ў канцы шляху падняўся храм, які быў яшчэ больш раскошны, чым палац цара цароў і на яго пайшло яшчэ больш золата й срэбра й кедровай драўніны, чым на палац, і быў ён яшчэ каштоўнейшы, і на сямі дварах храма перад сямю алтарамі правілі набажэнства сем сьвятых сьвятароў, кожны зь якіх трымаў палымяную ахвярную шалю ў руках; але рабі прайшоў празь сёмы двор у сёмую палату, якая была запоўнена пахамі міры й дарагіх пахошчаў і культавым посудам з дарагіх камянёў, якія зьзялі ўсімі фарбамі сьвету, і сярод палаты стаяў нехта, увесь у белым, і вакол галавы было вялікае зьзяньне, і сказаў: Я сьвяты сьвятых, і я даўно ўжо чакаю цябе, сыне мой.
Рабі, зноў сказаў я, калі той там твой Бацька, пагавары зь ім.
Але рабі сказаў: І гэты для мяне нішто.
І сказіў гнеў твар у сьвятога сьвятых, і сем яго сьвятароў падышлі й схапілі рабі й выгналі яго прэч зь сёмага двара ў пустыню. Але шлях, асьветлены нам сьвятлом, зрабіўся вузешы й круцейшы, і абапал яго разьзеўрыліся прорвы; а ў канцы шляху ляжаў камень, на якім сядзеў Нехта, які быў вельмі стары й трымаў у руцэ кій і пісаў на пяску пад сваімі нагамі канцом кія.
І я сказаў трэйці раз: Рабі, калі той там твой Бацька, пагавары зь ім.
Але рабі нізка схіліўся да таго, што пісаў, і спытаўся: Што ты тут робіш, стары?
Але той сказаў, не даючы перашкодзіць сабе ў працы: Ці ж ты ня бачыш, што я пішу Кнігу жыцьця за сямю пячаткамі, сыне мой?
Але ты пішаш яе на пяску, сказаў рабі, і прыйдзе вецер і ўсё садзьме.
Якраз у гэтым, адказаў стары, і ёсьць таямніца кнігі.
І пабялеў рабі й спалохаўся вельмі, але пасьля сказаў: Ты той, хто стварыў сьвет з пустыняў і пустотаў, з днём і ноччу й небам і зямлёю і водамі й усім, што рухаецца.
Той - гэта я, сказў стары.
І ў дзень шосты, сказаў далей рабі, ты стварыў паводле вобразу твайго чалавека.
І гэта зрабіў я, сказаў стары.
І цяпер усё гэта павінна быць, як бы яго ніколі ня было, спытаўся рабі, мімалётны сьлед, які сатрэ мая нага?
Тут стары адклаў убок кій і больш ня пісаў, паківаў галавой і сказаў: Калісьці й я быў поўны шчырай рупнасьці й веры, мой хлопча, і любіў мой народ альбо гневаўся на яго, і пасылаў на яго патоп і агонь і анёлаў і прарокаў і нарэшце цябе самога, майго адзінага сына. І ты бачыш, што з таго выйшла.
Смярдзючае балота, у якім усё, што жыве, сочыць, памыкаецца зжэрці другога, сказаў рабі, царства жудасьці, у якім увесь парадак служыць толькі разбурэньню.
Сыне мой, сказаў стары, я ведаю.
Але Госпадзе, зьвярнуўся рабі, ці ж не ў Тваёй руцэ - асушыць балота й зьмяніць парадак?
Стары маўчаў.
Госпадзе, сказаў рабі, Ты пераказаў вуснамі Тваіх прарокаў, што Ты хацеў стварыць новае неба й новую зямлю, каб не ўспаміналася больш старая. І пазьней Ты сказаў праз яшчэ аднаго з Тваіх прарокаў і абвясьціў людзям, што Ты хацеў дастаць зь іхняй плоці каменнае сэрца й даць ім новае сэрца й новы дух, Госпадзе, я пытаюся ў Цябе: калі? Калі?
Тут павярнуў стары галаву й паглядзеў на сына, зьнізу ўгору, і сказаў: Я стварыў сьвет і людзей, але, каб кожны разьвіваўся па сваіх законах і калі з Так зробіцца Не, а зь Не - Так, пакуль нічога ня стане так, як было, і сьвет, створаны Богам, больш ня будзе пазнавальны вачам нават самога творцы.
Дык ты прызнаеш, сказаў рабі, марнасьць Твайго тварэньня, Госпадзе?
Я пішу на пяску, сказаў стары, ці ж гэтага не дастаткова?
Тут абурыўся рабі й сказаў: Чаму ж Ты не адступішся, Госпадзе, бо хто абяцаў так, як Ты, той не павінен быў жадаць так трымацца за ўладу,
І ты будзеш рабіць гэта хітрэй? спытаўся стары. Ты, які дазволіў укрыжаваць сябе замест таго, каб паўстаць і ўсупрацівіцца беззаконьню? Ах, дзіцятка маё, ці ж бо ня вунь ён падбухторыў цябе на твае мяцежніцкія казані?
Але рабі схапіў старога за вопратку й сьцягнуў яго з каменя, на якім ён сядзеў, і падняў яго ўгору й патрос яго з усёй сілы й крыкнуў - хопіць ужо цярпець і пакутаваць, і хто быў той, што паслаў сына на крыжавую сьмерць, за нішто й зноў за нішто, і ці ня было б лепш, замест каб чакаць, пакуль гэты сьвет разарве сябе к чорту, сабраць усіх магутаў, нават тых зь пекла, супроць гэтага Бога, ад якога ўцякло яго ўласнае творыва, і аб'яднаць усх хрыстоў і антыхрыстаў на штурм сёмага неба, якое скляпеніцца над гняздом зьмяі й пачварнай гніласьці.
Тут замкнуўся твар у старога, і горкая ўсьмешка кранула вусны ягоныя і прыляцелі сем старых анёлаў з рэдзенькімі бародкамі й абскубленымі крыламі, і кожны трымаў у руцэ пашчэрбленую, заржавелую трубу й затрубілі ў іх і ўзялі рабі пад рукі й панесьлі яго прэч, угору, туды да яго трона ў вышніх, а Бог павярнуўся да мяне, Агасфэра, і сказаў, што чакаў ад мяне разумнейшага; маладому нельга давярацца, ён зноў усё зробіць навыварат.