Агасфэр
Вечны Жыд
Гайм Штэфан
Разьдзел восьмы
Я ведаю, што ён ведае, як усё павінна ісьці. Нехта прадасьць яго, і нехта абылжэ яго. А тыя прыйдуць зь мячамі й дзідамі й павядуць яго туды, і найвышэйшы першасьвятар будзе дапытваць яго й асуджаць, і перададуць яго рымлянам, і тыя прыб'юць яго цьвікамі да крыжа, і калі ён асьмягне, пададуць яму воцату й жоўці, і ён у страшэнных пакутах памрэ й будзе пахаваны й на трэйці дзень паўстане зь мёртвых і яшчэ трошкі павандруе па гэтай зямлі, пакуль не ўзьнясецца да Бога й ня зойме месца праваруч свайго Бацькі.
І што тады?
Аж так далёка ён ня думае. Ах, рэбэ Ёшуа, небарака сябар, чаму ты не папытаешся калі-колечы, ніводнага разу, пра самае простае, што на руцэ ляжыць: Калі я ўсё сказаў і зрабіў, як сказаў, што ж я перамяніў?
Я стаяў у натоўпе й бачыў, як ён уваходзіць у Ерусалім, седзячы на асьляняці, як і прадказаў прарок, і яго доўгія худыя ногі заграбалі дарожны пыл, пакуль людзі не пачалі кідаць пад ногі яго жывёлы сваю вопратку. І я чуў, як людзі крычалі асанну, і некаторыя называлі яго сынам Давідавым і патрабавалі, каб ён павёў іх, як Давід павёў народ Ізраіля як цар і прарок, і многія беглі сьледам за ім, сярод іх і ўзброеныя, і казалі, блізіцца судны дзень, блізіцца канец іхняга прыгнёту. І я бачыў твар ягоны, і быў над ім як бы сьветлы німб, і адначасова як бы нейкім вэлюмам акрыты, і як бы вялікай журбою. І я ведаў, што ён думаў. Сёньня асанна, думаў ён, а заўтра ўкрыжуюць. А пра тое, што можа легчы на яго, пра тое ён ня думаў. Ён быў, як кола, што коціцца па каляіне.
І быў там нехта, на імя Юда Іскарыёцкі, зямляк рабі з Галілеі, але незвычайна зласьлівы й сярод іншых не заўсёды прыемных вучняў самы непрыемны. Зь ім я й застаў Люцыпара, калі яны сёе-тое абгаворвалі паміж сабою, і пра тое, што грошы вельмі ўпалі ў вартасьці і што яшчэ ўчора каштавала адзін медны грош, сёньня наўрад ці купіш за срэбраны дынар. Гэта, сказаў Юда, гэта хай будзе ягоны клопат; зборы рабі за ягоныя малітвы й прадказаньні й цудадзействы не стаяць больш ані ў якой сувязі з цэнамі на хлеб і мяса; дванаццаць жа вучняў па-ранейшаму хацелі харчавацца з агульнай торбы, якою распараджаўся ён, а тут яшчэ на парозе пасхальная вячэра, якая таксама вымагае на глыток віна.
Пакінь гэта па-за гульнёй, браце, сказаў я Люцыпару, заходзіцца тут пра Бога й пра ўсіх, якія ў Ягоным вобразе бездапаможна поўзаюць і шамшурацца навакол, і ты прыйдзеш з трыццацьцю срэбранікамі.
Ах ты анёлачак, сказаў ён мне тады, ты ўжо добра-такі выцерабіўся з глыбіні, ты ўжо па ўсіх пунктах сапраўдны збаўца чалавецтва. Я ведаю таксама, што нам той тут не патрэбен, шпіцалі высокіх установаў цікуюць за кожным крокам твайго рэбэ Ёшуа й перадаюць кожнае ягонае слова; але чаму нехта, хто ўкладвае ў справу сваё, не павінен зарабіць на гэтым грош-другі? І з гэтым ён павярнуўся да Юды Іскарыёта й сказаў яму: Вось, мой сябар тут думае, што я даю табе дрэнную раду. Дык вось я кажу табе, слухайся свайго настаўніка; калі ён хоча, каб ты здрадзіў яму, дык здрадзь яму, а не, дык не; твой настаўнік ведае, чаго хоча.
І сышоў Юда Іскарыёт суцешаны, бо цяжар вырашэньня быў зьняты зь яго. А я пасварыўся зь Люцыпарам, але той пасьмяяўся зь мяне й сказаў: Той там, які стварыў нас у першы дзень з подыху бясконцасьці й з агню, яшчэ да таго, як стварыў гэты скуксаложаны сьвет, якраз па мне. Хто, як ня Ён, паказаўся гэтаму рэбэ Ёшуа й гутарыў зь ім? Хто, як ня Ён, прадпісаў яму шлях, якім цяпер небарака ідзе? І я павінен усупрацівіцца Ягонаму найвышэйшаму ўстанаўленьню? Адзін раз я ўжо гэта зрабіў, але ж ты бачыш, гэта мала пасобіла; Ён усё яшчэ мае свой клопат са стварэньнямі зь дзярма й вады й зь іх грэшнай душы, якую Ён ім заадно прыладзіў. Чаго толькі Ён не спрабаваў! Спачатку даў ім абпаіцца, пасьля паслаў на іх серку й полымя, пасьля вайна ў вайну дазволіў ім забіваць саміх сябе; нічога не ўрадзіла плоду, зноў і зноў адрастае выродзьдзе, кожны род горшы за папярэдні, і цяпер бярыся памагай камусь, хто грахі ўсіх бярэ на сябе й пакутуе за ўсіх? У найвышэйшай ступені недастатковы намысел гэтага недастатковага Бога. Ну што ж, давай далей так, Госпадзе Божа, давай так далей, пакуль усё на зямлі не правалілася ў чорную дзірку, зь якое калісьці было шуганула ўгору!
І вось я ўжо ведаў, што я быў адзін са сваім спадзяваньнем, і ў першы дзень праснакоў, увечары дня, калі ахвяруюць пасхальнае ягня, выправіўся я ў дом на ўскраіне горада, у найлепшай сьвяцёлцы якога ўжо былі засланыя дываны й пакладзены падушкі для вячэры рэбэ Ёшуа й ягоных вучняў, і чакаў там.
Праз нейкі час, калі ўжо бралася на вечар, яны ўсе прыйшлі і ўзьлеглі для вячэры; але рэбэ Ёшуа, мабыць, пазнаўшы мяне, паказаў мне на месца ўзбоч сябе й нахіліўся да мяне й сказаў: Я ведаю, што прыйшоў мой час, добра, што ты тут, як і абяцаўся. А тады ён устаў, зьняў зь сябе вопратку да пояса, якім ён апаясаўся, узяў кубак і напоўніў яго вадою і ўкленчыў перад мною й абмыў мне ногі; тое самае зрабіў ён пасьля й астатнім, і Сымону Пятру, які страшэнна працівіўся гэтаму. Яшчэ памятаю, якое адмысловае пачуцьцё забрала мяне, калі ягоная рука дакранулася да маёй нагі; было так, быццам дакрануўся нехта, хто любіць мяне, і я быў падумаў, што гэтая рука будзе прадзіраўленая ржавым цьвіком, калі я не перашкоджу.
Але рэбэ Ёшуа сказаў, кажучы: Ці ведаеце вы, што я зрабіў вам? Вы называеце мяне Настаўнікам і Госпадам, і ў гэтыма ваша права й рацыя. Але я сярод вас як слуга. Я падаў вам прыклад, каб вы рабілі, што я зрабіў вам.
Пасьля ён зноў апрануўся й вярнуўся на сваё месца, і я паклаў галаву яму на грудзі, быццам быў яго любімы вучань, і гаварыў зь ім. Рабі, сказаў я, тваё прыніжэньне агіднае мне. Твой здраднік ужо сядзіць сярод гэтых і той, хто ад цябе адрачэцца, і іншыя нічым ня лепшыя.
Я ведаю, сказаў ён.
Кола ня можа выбіраць сабе каляіну, па якой коціцца, сказаў я, але фурман, які паганяе быкоў, можа яе памяняць. Таму не рабі так, быццам твой лёс табе прадвызначаны, а паўстань і змагайся. Ты бачыў, як народ зьбіраўся вакол цябе каля гарадзкое брамы й як людзі ішлі за табою, і ты чуў, як яны віталі цябе й што яны крычалі табе. Але калі яны ўбачаць, што ты даешся, як авечка, весьці сябе на закол, яны адвернуцца ад цябе, і ні ты ні я ня зможам закінуць ім гэтага ў віну.
Я прапаведаваў любоў, сказаў ён, любоў мацнейшая за меч.
І тыя, што пойдуць за табою, сказаў я, будуць хапацца за меч у імя любові, а царства, пра якое ты марыў, будзе кіравацца больш жорстка, чым рымскае, і не валадар абмывацьме ногі народу, а народ будзе гнуць шыю пад ступаком валадара.
Тады ён адсунуў мяне ўбок і ўзяў праснак і сказаў над ім дабраславеньне й разламаў яго на кавалкі й працягнуў мне й астатнім за сталом і сказаў, кажучы: Вазьмеце і ежце; гэта цела маё. Тады ўзяў ён келіх і напоўніў яго віном і дабраславіў гэта таксама й сказаў, кажучы: Вазьмеце й падзялеце яго паміж вамі; гэта кроў мая, якая праліваецца за многіх дзеля дараваньня грахоў.
І я еў і піў і разумеў марнасьць сваіх намогаў, і я бачыў, як ценем жальбы зноў замаркоціла твар рэбэ Ёшуа, і ён прамовіў: Сапраўды, кажу я вам, адзін спаміж вас здрадзіць мне.
Тут сярод вучняў падняўся гоман і страх і замяшаньне, бо яны не разумелі, як гэта - толькі што рабі прычасьціў іх ад цела свайго й ад крыві сваёй, а тут такое. І Сымон Пётр падышоў і, стаўшы за мною, нахіліўся да мяне й сказаў: Ты ляжаў на ягоных грудзях; спытайся ў яго, хто спаміж нас ёсьць здраднік.
Я мог бы сказаць яму, што вось яна й аддзяка, але я хацеў, каб гэта зрабіў сам рабі, бо калі б зрабіў ён гэта, дык яно было б першай азнакай, што ён бароніць сябе. Але рэбэ Ёшуа ўмачыў кавалачак хлеба ў напой з горкіх траў і працягнуў Юду Іскарыёту й сказаў, кажучы: Што робіш, рабі хутка.
Так спраўдзілася слова Люцыпара, які сказаў Юду, так хоча твой настаўнік, каб ты яму здрадзіў, дык здрадзь; і я падумаў, што чую глумлівы сьмех Люцыпара, але яго нідзе ня было відаць; і я адвярнуўся ад рэбэ Ёшуа, бо падумаў, хто здраджвае гэтак самому сабе, той сапраўды прапаў.
Сёньня я пытаюся ў сябе, а ці сапраўды ён здрадзіў сабе? Альбо ж ці не палягае веліч рабі на тым, што ён прайшоў да канца, які бачыў перад сабою? І што было б зь яго, калі б ён не адкінуў ад сябе паняверку, якую я ўнушаў яму?
А Юду Іскарыёта я адвёў убок пасьля трапезы й сказаў яму: З тваіх трыццаці срэбранікаў пакінь мне адзін за тое, што я прамаўчаў, калі Сымон Пётр спытаўся ў мяне.