115 гадоў з дня нараджэння Ларысы Геніюш

Пасля далучэння Заходняй Беларусі да СССР у верасні 1939 года быў арыштаваны бацька Ларысы Геніюш, па кароткім зняволенні ў гродзенскай турме яго расстралялі. Маці Ларысы Геніюш і дзвюх сясцёр выслалі ў Казахстан, маці памерла ў ссылцы. Зямля, якая належала сям’і Міклашэвічаў, адышла калгасу.

У Празе Геніюш удзельнічала ў працы ўрада Беларускай Народнай Рэспублікі ў эміграцыі. З 1943 года была Генеральным сакратаром ураду і захавальніцай архіваў БНР.

У 1948 годзе, калі да ўлады ў Чэхаславакіі прыйшоў прасавецкі ўрад, мужа і жонку Геніюшаў арыштавалі і выдалі ў СССР. У Мінскай турме Ларысу Геніюш дапытваў міністр дзяржаўнай бяспекі Лаўрэнцій Цанава, які патрабаваў ад паэткі перадаць архівы БНР.

У 1949 годзе Ларысу Геніюш і яе мужа Янку Геніюша асудзілі на 25 гадоў зняволення. У выніку паэтка правяла ў лагерах рэспублікі Комі і Мардовіі 8 гадоў, бо пасля смерці Сталіна тэрмін Геніюшам перагледзелі, аднак новая ўлада іх цалкам не рэабілітавала.

Пасля вызвалення Геніюшы жылі ў Зэльве. Яны прынцыпова адмаўляліся прымаць савецкае грамадзянства. Дом Геніюшаў у Зэльве стаў стала месцам сілы для беларускай нацыянальнай эліты 1970-80-х гадоў. Нягледзячы на пастаянны нагляд КДБ, частымі гасцямі ў Зэльве бывалі паэты, пісьменнікі, мастакі, навукоўцы.

Вершы Ларыса Геніюш пісала яшчэ ў гімназіі, друкавацца пачала ў 1939 годзе ў беларускіх эмігранцкіх перыядычных выданнях. У лагерах яна працягвала таемна пісаць вершы і вынесла адтуль адныя з самых балючых і моцных сваіх твораў. Пісала іх на маленечкіх паперках, якія рознымі спосабамі разыходзіліся сярод зняволеных беларусаў. Гэтыя паперкі з вершамі вязні называлі «глюкозай».

Пасля вызвалення яе творчасць на працягу 10 гадоў была забаронена. У 1967 годзе пры садзейнічанні Максіма Танка надрукаваны яе першы ў Савецкай Беларусі зборнік «Невадам з Нёмана», які на добраахвотніцкіх умовах рэдагаваў Уладзімір Караткевіч.

Доўгі час Ларысе Геніюш дазвалялі выступаць толькі як дзіцячай пісьменніцы, і яна апублікавала дзве кніжкі вершаў для дзяцей «Казкі для Міхаські» (1972) і «Добрай раніцы, Алесь» (1976), прысвяціўшы іх сваім унукам. У 1982 годзе выйшаў зборнік «На чабары настоена». Найбольш поўныя і значныя зборнікі яе твораў былі выдадзены пасмяротна, у тым ліку — успаміны.

Ларыса Геніюш памерла 7 красавіка 1983 года. На развітанне з ёй у Зэльву прыехалі тысячы людзей, працэсія развітання ператварылася ў маўклівую маніфестацыю.

Геніюш не была рэабілітаваная нават у часы незалежнай Беларусі. Пасля пачатку рэпрэсій 2020-х гадоў супраць беларускай паэткі распачалася кампанія «ачарнення» яе імя. У Зэльве ў 2023 годзе быў дэмантаваны помнік ля царквы, сёлета быў сарваны вечар памяці Геніюш, які меўся адбыцца ў мінскай галерэі.

Пазнаёміцца з творчасцю Ларысы Геніюш можна тут.