«Супраціўляйся!» Як прайшлі літаратурныя сустрэчы са Святланай Алексіевіч і Евай Вежнавец у Варшаве?

Лозунг «Супраціўляйся!» акцэнтаваў абедзве гутаркі і быў зафіксаваны ў назве імпрэзаў, а таксама стаўся адным з пытанняў вядучага Войцеха Шота: «Калі вы адчулі, што пісанне стала супрацівам?»

Пасля пісьменніца расказала, што на яе вялікае ўражанне зрабіла сцэна, дзе прадстаўнікі савецкай улады раздавалі зямлю афганскім сялянам. Маўляў, вось гэта твая зямля, мы даем табе зямлю. А селянін адказвае: «Ці ты Бог, каб даць мне зямлю? Ідзіце наводзьце парадак у сябе, у вас таксама не вельмі добра». Бацька Святланы Алексіевіч быў гісторыкам-камуністам. «Я прыехала і сказала яму: «Тата, усё што ты казаў, гэта няпраўда. І твае вучні, якіх ты прымушаеш туды ехаць, — гэта таксама ўсе не пра праўду. І мой бацька заплакаў. Ёсць такія ў жыцці адкрыцці, калі ты становішся іншым», — падсумавала Алексіевіч.

Адказваючы на пытанне пра створанае ёй жаночае выдавецтва «Пфляўмбаўм» і ролю літаратуры ў сучасным свеце, Алексіевіч падкрэсліла, што важна асэнсоўваць тое, што сёння адбываецца, і пра гэта пісаць кнігі. Яна згадала, што многія аўтары не раскрываюць сваіх імёнаў з-за «сталінскіх прыёмаў» улады: «Мужнасць сёння патрабуе шмат сілаў і маральнай устойлівасці». Аднак «час працуе на нас, — упэўненая набеліянтка. — Яны не могуць спыніць час: ні Пуцін, ні Лукашэнка, ні Сталін у свой час. Адзінае, што трэба рыхтавацца да гэтага часу, рабіць з сябе добрых спецыялістаў, вучыць мовы. Мы павінны быць людзьмі свету, для таго, каб увайсці ў гэты свет».

Святлана Курс (Ева Вежнавец), адказваючы на пытанне пра літаратуру і супраціў, згадала раман Рамэна Гары «Абяцанне на світанку». Ён пра тое, што чалавек атрымаў найлепшае з таго, што мог атрымаць у гэтым жыцці, на самай зары свайго юнацтва. «Мы атрымалі самае лепшае на пачатку 1990-х, калі Беларусь тры-чатыры гады мела поўную свабоду. Мы былі шчаслівыя, — згадвае пісьменніца. — Тады і літаратура, і дзяржаўнасць, і адукацыя перлі з зямлі як той жа пратуберанец ці баабаб. Але атрымаўшы гэтае абяцанне на світанку, мы на трыццаць гадоў патрапілі ў цемру. Цяпер я і многія з нас, якія атрымалі гэтае абяцанне на світанку, жывём у цемры, і нам раз на адно пакаленне ламаюць хрыбет і прыдушваюць да зямлі. Я супраціўлялася, пакуль не пераехала ў Польшчу ў 2006 годзе. Я не была самай яркай прадстаўніцай гэтага пратэсту, што магла, тое і рабіла. А цяпер я супраціўляюся інакш.

Я не паехала на пратэсты, бо ў 2020 годзе думала вершамі Таццяны Сапач: „Крывёю і брудам вам станецца радасць і доўгачаканая воля“. Мне было шкада пратэстоўцаў, бо я ведала, што ім не толькі хрыбет зломяць, а яшчэ разатруць іх па асфальце. Я нават не вельмі ўважліва сачыла, таму што хацела пазбегнуць сваёй рэтраўматызацыі. Я, канечне, яе не пазбегла. А потым у мяне ўзнік такі від супраціву, як захаванне сябе. Таму што гістарычны момант зменіцца, і мы павінны сустрэць яго цэлымі, не зламанымі і не стомленымі. Таму што Беларусь мы будзем будаваць галодныя гэтай Беларуссю. Ёсць некалькі пакаленняў галодных Беларуссю, і да таго, як яна з‘явіцца, мы павінны захаваць сябе. Не прыходзіць у адчай, не раздрапваць свае шнары, а быць гатовымі кожны дзень, таму што свабода звычайна прыходзіць нечакана».

Падчас камунікацыі з гледачамі прагучала пытанне пра сённяшнюю нацыянальную ідэю, калі «беларусы перажываюць не лепшыя часы». «Быць шчаслівымі. Мне здаецца, гэтага хопіць», — адказала Святлана Курс.

Сустрэчы з дзвюма літаратаркамі адбываліся адна за адной з невялікім перапынкам, і часам ім трапляліся аднолькавыя пытанні. Напрыклад, пра рускую мову. Гэтым разам, адказваючы на пытанне пра не надта прэстыжны статус рускай мовы, Алексіевіч далікатна сказала, што мова ні пры чым. Аднак Святлана Курс мае супрацьлеглае стаўленне да рускай мовы і культуры. «Яны маюць паўтарох добрых класічных пісьменнікаў, і за іхнюю „багатую“ літаратуру мы ўсе па перыметры мусім плаціць крывёю. Мне здаецца, што гэты культурны праект не адбыўся», — упэўненая пісьменніца.